Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

“Haftada iki defa 
çıkarılan Aziya, dili, imlâsı ve yayın politikası ile Hurşid ve Şöhret’in bir benzeridir. Yine 
de, daha açık söylersek, Taşkent’te çıkarılan bu üç gazete birbirlerinin devamı 
şeklindeydiler ve başlarında Münevver Kâri’nin bulunduğu aynı ekibin çalışmalarının 
ürünleridir. Aziya’nın ömrü, kendisinden önce yayınlananlara göre daha da kısadır. 6. 
sayısı yayınlanmak üzereyken hükûmet tarafından el konulmuş ve yazarları takibe 
alındılar. Aziya’nın durdurulmasıyla birlikte artık bu gazete etrafına toplanan 
yenilikçilere hükûmet tarafından gazete çıkarma ruhsatı verilmedi. Bu şekilde Münevver 
Kâri etrafında toplanmış olan Taşkentli gençler uzun bir süre gazete yayınlayamadılar. 
Çarlık hükûmetinin bu şekildeki ağır baskıları sonucunda Türkistanlılar, kendi 
yurtlarında 3 yıl süreyle gazete çıkaramadılar”
(Toktamışoğlu, 2006: 264). 
Yayın hayatları çok kısa süren ve kapatılan gazetelere nazaran hükümet tarafından 
çıkarılan Türkistan Vilayetinin Gazeti hiçbir aksama olmadan çıkarılmaya devam 
edilmiştir. Türkistan Vilayetinin Gazeti, yayın hayatına hiç ara vermeden devam etmesine 
rağmen yine de halk tarafından rağbet gören ve okunan bir gazete olmamıştır. Hurşid, 
Aziya, Şöhret gibi gazeteleri okuyarak onların tadını alan okurlar ise artık Türkistan’da 
çıkan gazetelerle yetinmiyor, Bakü, Tiflis, İstanbul, Bakçesaray gibi yerlerde çıkan 
yenilikçi fikirleri savunan gazete ve dergileri de okuyorlardı.
“Bazı basın-yayın uzmanları 1905-1908 yılları arasındaki dönemi, cedit 
matbuatının birinci dönemi, diye değerlendirmektedirler. Bu bir yönüyle doğrudur. 1908 
yılından itibaren gazetecilikte gözle görülür bir duraksama olmuştur. Çarlık hükümeti 
söz matbuat özgürlüğünü aşırı ölçüde kısıtlamıştır. Özellikle, gayri Rusların basın-yayın 
organlarına oldukça sert davranılmıştır”
(Kasımov, 2009: 59). 
1913 yılına gelindiğinde ise Türkistanlılar kapatılan gazetelere rağmen 
vazgeçmemişler ve üç ayrı gazete çıkarmayı başarmışlardır. Bu gazetelerden ilki Ahmed 
Baytursun’un başyazarlığında çıkarılan “Kazak” gazetesi olmuştur. Kazak gazetesi halk 

---

37 
tarafından çok ilgi görmüş ve sevilmiştir. Öyle ki gazete Türkistan sınırlarını aşmış ve 
İdil-Ural bölgesi ile Sibirya’da da dağıtılmıştır (Toktamışoğlu, 2006: 264).
1913 yılında çıkarılan diğer gazete “Semerkand” gazetesidir ve Semerkant’ta 
yayımlanmıştır. Bu gazeteyi çıkaran kişi Mahmud Hoca Behbudi’dir. Semerkand isimli 
gazete daha çok kültürel, iktisadi ve Türkçülük alanındaki yazıları konu almış ve haftada 
iki defa olarak yayımlanmıştır. Ancak maddi açıdan zorluklarla karşı karşıya gelmiş ve 
45. sayısından sonra kendiliğinden yayınını durdurmak zorunda kalmıştır. Bu gazetede 
Seyid Rıza, Hacı Muin, Raci, Sadıki, Nurmuhammedbekoğlu, Nusretullah, Mili, Molla 
İbrahim, Seyid Kemaloğlu gibi yazarlarda yer almıştır (Toktamışoğlu, 2006: 264). 
Türkistanlılar için oldukça önemli bir konu haline gelen “Toprak Meselesi” 
sorununu işleyen bir Türk gazetesi olan “İşim Dalası” gazetesi de 1913 yılında çıkarılan 
gazetelerden biri olmuştur. Ortaya attığı ve savunduğu fikirler yüzünden Çarlık yönetimi 
tarafından oldukça dikkat çekmiş ve ne yazık ki yayın hayatı çok uzun olmamıştır. 1913 
yılında haftada üç kere olmak üzere yayımlanan bu gazete, yayın hayatına başladığı 1913 
yılının sonlarına doğru Çarlık yönetiminin emri ile kapatılmıştır (Toktamışoğlu, 2006: 
265). 
Çıkarıldığı dönemde büyük öneme sahip olmuş ve ses getirmiş gazetelerden olan 
“Sada-yı Türkistan” ve “Sada-yı Fergana” gazeteleri 1917 yılında aynı gün yayın 
hayatlarına başlamıştır. Sada-yı Türkistan’ın başında Taşkentli Avukat Ubeydullah Hoca 
Esadullah Hoca, Sada-yı Fergana’nın başında ise Kokandlı Abidcan Mahmud 
bulunmaktaydı (Toktamışoğlu, 2006: 265).