|
yılından 1917 yılına kadar toplan 47 yıl devam etmiştir. Gazete Taşkent’teki Lahtina
matbaasında ve bir ara (1872-1873) Petersburg’daki İmparatorluk Akademisi ve Halk
Harbiye İdaresi matbaalarında basılmıştır”
(Toktamışoğlu, 2006: 260). Bu gazete
yayımlanan tek gazete olmasına karşın halk tarafından pek de ilgi görmemiştir. Bunun en
önemli sebebi ise gazetenin Türkistan’da bulunan Rus valisinin fikirleri doğrultusunda
çıkmasıydı yani gazetenin içerisinde halkı Ruslaştırmaya, Hristiyanlaştırmaya, halkın
kendi içinde birbirine düşmesini sağlamaya yönelik bilgiler yer almaktaydı. Devlet
dairesinde çalışan görevliler dışında sıradan halk gazeteyi okumuyordu. Devlet dairesinde
çalışanlara ise gazete zorunlu olarak satılıyordu.
“Türkistan gençleri, başta Münevver Kâri’nin teşebbüsü ve İsmail Abid’in baş
yazarlığı ile 1906 yılının başlarında Taşkent’te “Terakki” gazetesini çıkardılar
”
(Toktamışoğlu, 2006: 261).27 Haziran tarihinde yayın hayatına başlayan “Terakki”
gazetesi ilk Özbek milli gazetesi olarak tarihe geçmiştir. Gazetenin çıkış tarihi olan 27
Haziran, Özbekistan Cumhuriyeti Ali Kengeşi tarafından matbaa günü olarak ilan
edilmiştir (Kasımov, 2009: 56). Terakki gazetesi ilk sayısından itibaren Türkistan
Vilayetinin Gazeti’nde hiç olmayan bir özelliğe sahip olarak gerçekçi olmuş, hükümeti
sert bir dille eleştirmeye başlamıştır. Dolayısıyla halkın bu gazeteye ilgi göstermesi de
çok uzun sürmemiş, ilk sayıdan itibaren halk tarafından yoğun bir ilgiyle karşılanmıştır.
Hükümete yaptığı ağır eleştiriler sonucunda maalesef gazetenin ömrü pek uzun olmamış
ve 20 sayı çıktıktan sonra hükümet tarafından kapatılmıştır. Terakki gazetesinde
Münevver Kari, İsmail Ali, Abdul Safi gibi isimler yer almıştır (Toktamışoğlu, 2006:
261).
35
1905 devriminden sonra Türkistan’dakiler “Hurşid” isimli gazeteyi çıkarmak için
çeşitli girişimlerde ve müracaatlarda bulunmuşlar ancak bu müracaatları hükümet
tarafından reddedilmiş. 1906 yılına gelindiğinde ise uzun uğraşlar sonucunda Münevver
Kari’nin yazı işleri müdürlüğünü yaptığı “Hurşid” gazetesi Taşkent’te yayın hayatına
başlamıştır. Hurşid gazetesi de tıpkı Terakki gazetesi gibi hükümeti eleştirmiş bunun yanı
sıra eski okulları, medreseleri, mollaları, zenginleri de eleştirmiş ve bunun sonucunda
onun da yayın hayatı pek uzun olmamıştır. 11. sayıdan sonra hükümet tarafından
kapatılmıştır (Toktamışoğlu, 2006: 261).
“Hurşid’in sorumlu yazarı olan Münevver Kâri Abdurreşid Han, kısa bir süre önce
hükûmet tarafından yayını durdurulan Terakki gazetesinin çalışkan kurucularından ve
baş yazarlarındandı. Bu nedenle Hurşid’in de kısa zamanda yayınının durdurulacağı
dikkate alınmış ve buna göre önlem alınmıştı. Emniyet olarak Abdulah Avlani adına
“Şöhret”, Ahmedcan Bektimur adına “Aziya”, Mecid Han Celil adına “Hakikat” isimli
gazeteler için hükûmetten izinler alınmıştı. Kısa sürede kendisine üç bine yakın okuyucu
sağlayan Münevver Kâri’nin Hurşid gazetesinin yayını hükûmet tarafından
durdurulunca, bu gazete etrafında toplanan yenilikçiler Abdullah Avlani adına olan
“Şöhret”i çıkarma çalışmalarına başladılar. Daha önceden açıkladığımız gibi Şöhret’in
yayın izni önceden alınmıştı. Bununla birlikte bu gazeteyi çıkarmak için Taşkent gençleri,
başta Münevver Kâri olduğu halde, üç ay kadar uğraştılar. Sonunda 1 Aralık 1907 de,
Taşkent’te, Şöhret’in ilk sayısını çıkardılar”
(Toktamışoğlu, 2006: 262). Şöhret’te tıpkı
Hurşid gibi halk tarafından çok sevildi ve ilgi gördü ancak onun ömrü de sadece 10 sayısı
sürdü. Şöhret’te Abdullah Avlani, Münevver Kâri, Mahmud Hoca Behbudi, Tursun Hoca,
Hamid Hocaoğlu, Miskin mahlasıyla şiirler yazar Mulla Koşak gibi isimler yer almıştır.
1907 yılında Hurşid gazetesi kapatıldıktan 9 ay sonra Taşkent’te “Tüccar” isimli
bir gazete çıkarılmıştır (Kasımov, 2009: 56). Bu gazetenin başında Taşkentli
zenginlerden Seyid Kerim ve Seyid Azim bulunmaktaydı. Ancak bu gazete içeriğinde
daha çok şahsi meselelerin olması sebebiyle insanların pek ilgisini çekmemiş ve 36 sayı
yayımlandıktan sonra yayın hayatına son vermiştir. 1907 yılında çıkarılan bir diğer gazete
ise “Kazak Gazeti” dir. Bu gazete sadece bir sayı basılabilmiştir (Toktamışoğlu, 2006:
263).
36
1908 yılına gelindiğinde ise Türkistan’da sadece iki gazete çıkmıştır ve bunların
ikisi de yayın hayatlarına çok devam edememiş ve kısa ömürlü olmuşlardır. Bu
gazetelerden birisi “Mecmua-yı Mavera-i Bahr-i Hazar” yani “Hazar Denizi Ötesi
Dergisi’dir.
Daha önceleri çıkarılmak için hükümetten izin alınan gazetelerden biri olan
“Aziya” gazetesi nihayet 1908 yılında yayın hayatına başlamıştır.
Do'stlaringiz bilan baham: |
