Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

 
“…“Hürriyet” edibî yönüyle, “El Bayrağı” Türkistan’ın bağımsızlığı yolundaki 
mücadelenin özgür sesi olarak muhtariyet amaçlarını ifade ettiği için ayrı bir yere 
sahiptir”
(Kasımov, 2009: 60). 
Şubat Devriminden sonra gerçekleşen önemli gelişmelerden biri de 1870 yılında 
yayın hayatına başlayan “Türkistan Vilayetinin Gazeti”nde olmuştur. Gazetenin idaresi 
Ostroumov’dan alınıp Münevver Kari’ye verilmiştir. Gazetenin başına geçen Kari, 
gazetenin adını “Necat” olarak değiştirmiş ve Çarlık dönemindeki baskılar yüzünden 
düşüncelerini açıkça dile getiremeyen aydınlar bu gazete de özgürce yazabilmişlerdir. 
Münevver Kari’den önceki “Necat”a yani Ostroumov yönetimindeki “Türkistan 
Vilayetinin Gazeti”ne bakıldığında Türkistan’da yaşayan Türk boylarının aralarını 
bozmak için bilinçli olarak yazılan yazıların çokluğu göze çarpmaktadır. Gazetenin 
yönetimi devralan Münevver Kari ise Ostroumov’un aksine Türk boyları arasındaki 
kardeşlik, birlik, beraberlik fikirlerini vurgulayan yazılara sıklıkla yer vermeye özen 
göstermiştir (Toktamışoğlu, 2006: 267-268).
“Necat haftalık bir gazeteydi. Yayını 7,5 ay 
devam ettikten sonra Ekim Devrimi döneminde durdu. Yıllığı 5 som (ruble) elli tiyin 
(kuruş), altı aylığı 3 som, bir aylığı ise 1 som 75 tiyin idi. Necat’ın sayfalarını Münevver 
Kâri, Mahmut Hoca Behbudi, Selahaddin Müftizade, Murad Hoca Efendi, Abdullah 
Kadiri (Culkunbay), Halmuhammed Ahundi, Şakircan Rahimi, Şair Kimi, Mir Molla, Mir 
Muhsin, Rauf Muzaffer, Halmehmed Törekuloğlu, Leziz Azizzade, Abdullah Avlani, Hoca 
Mir (Şair Tula) gibi, o zamanki Türkistan’ın genç ve aydın fikirli yazarlarının makaleleri 
ve şiirleri ile Ruslar’dan Sosyal Demokrat Nalivkin’in yazıları süslemektedir” 
(Toktamışoğlu, 2006: 268). 

---

40 
Necat’ın kapanmasından sonra haftada iki defa olmak üzere “Turan” adlı gazete 
çıkarılmıştır. Mir Muhsin tarafından yazılan ve o zamanki medreselerin durumunu ve 
medresedeki dersleri eleştiren bir yazı yayımlanması büyük tepkilere yol açmış, yaşanan 
olaylardan sonra gazetenin yayını durdurulmuştur. Turan gazetesi yayın hayatına sadece 
20 sayı devam edebilmiştir (Toktamışoğlu, 2006: 268). 
“Şubat Devrimi’nden sonra Taşkent’te çıkan gazetelerin üçüncüsü “Uluğ 
Türkistan”dır. Taşkent’te kurulmuş olan “Neşriyat” şirketi tarafından çıkarılmıştır… 
Uluğ Türkistan’a Buturgut (Kebir Bekir’in müstear ismi), Molla Gazi Yunus 
Mehmedoğlu, Nureddin Seyfülmelik, Lutfi, Mustafa Çokay, Bekir Divay, Muhtar Bekir, 
Halif Tulak, Leziz Azizzade ve benzeri çok sayıda güçlü yazar yazıları ile destek 
sağlamışlardır”
( Toktamışoğlu, 2006: 268). 
Şurayı İslam Cemiyeti tarafından çıkarılan “Şurayı İslam” adlı gazete, Türkistan 
halkını siyasi ve sosyal açıdan eğitmek, okul ve medreseleri iyileştirmek, Müslümanları 
kurucu meclis için hazırlamak, Türkistan’da yaşayan Türklerin Rusya’nın farklı 
bölgelerinde yaşayan Türkler ile ilişkilerini arttırmak gibi önemli amaçları ve hedefleri 
olsa da maalesef sadece iki sayı çıkmıştır. Gazeteye İsmail Abidi, Münevver Kari, 
Şakircan Rahimi, Alim Baybor, Burhan Habib gibi yazarlar yazıları ile katkıda 
bulunmuşlardır (Toktamışoğlu, 2006: 269). 
25 Haziran 1917 yılında yayın hayatına başlayan “Kengeş” gazetesi, Şurayı 
İslam’ın kendine edindiği amaçları amaç edinmiş bir gazetedir. Öyle ki Şurayı İslam’da 
yazılar yazan kadro Kengeş’te de yazmayı devam ettirmiştir. Türkistan Merkezi 
Şurası’nın yayın organı olan gazete 20 sayı çıkmıştır (Toktamışoğlu, 2006: 269). 
Yayın hayatına başladığı dönem içerisinde Türkçe gazeteler arasında önemli bir 
yere sahip olan “Türkili” gazetesi, “Türkistan Müslüman Merkezi Şurası” ve “Türk 
Ademi Merkeziyet Partisi”nin yayın organı olarak çıkmıştır. Gazete de Efendizade 
Mehmet Emin Bey, Şakircan Rahimi, Burhan Habib, Refik Mümin gibi isimlerin yazıları 
yer almaktaydı (Toktamışoğlu, 2006: 269). 
1917 yılının 15 Mart’ında Namangan’da “Fergana Sahifesi” isimli gazete 
yayımlanmaya başladı. 40 sayı çıkarıldıktan sonra maddi yetersizliklerden dolayı gazete 
kapatıldı. Fergana Sahifesi’nden sonra yine Namangan’da “Fergana Nidası” adıyla bir 
gazete çıkarıldı. Bu gazete de ne yazık ki 19 sayıdan sonra kapatıldı. Her iki gazete de 

---

41 
cehalete karşı mücadele etmiş ve bu konuda yazılan yazılara sıklıkla yer vermişti. 
Gazetelerin yayımcısı ve yazarı olan Hüseyin Makay, bu gazeteleri kendi özel 
matbaasında bastırmıştır (Toktamışoğlu, 2006: 269). 
Semerkand’da 1917 yılında “Hürriyet” ve “Telgraf Haberleri” adlı gazeteler 
çıkmıştır. 16 Nisan’da yayımlanmaya başlayan Hürriyet gazetesi, çok sevilerek okunan 
bir gazete olmayı başarmıştır. Gazetenin dili batı Türkçesine yakındı ve çıktığı dönemde 
önemli gazetelerden biri olmuştur. 87 sayı yayımlanan bu gazetenin yazar kadrosunda ise 
Mahmud Hoca Behbudi, Sadıki, Hami, Muhammedi, Kokandbay Molla İbrahim, Hacı 
Muin, Seyid Rıza Ve Raci gibi yazarlar yer almıştır. Telgraf Haberleri gazetesi ise 
Zerefşan adlı şirketin maddi destekleri ile çıkarılmıştır. Gazeteyi Kebirşah Mansuroğlu 
idare etmiştir ve bu gazete 50 sayı çıkmıştır (Toktamışoğlu, 2006: 269-270). 
Aynı yıl içerisinde “Sarı Arka”, “Halk Sözü”, “Haberler”, “Uran” gibi gazetelerde 
çıkmış ancak bunlarında yayın hayatları pek uzun olmamıştır (Toktamışoğlu, 2006: 270). 
Daha önce “Alaş” gazetesini çıkaran Gülbay Tuğus, 1917 yılının sonlarına doğru 
ise “Üş Cüz” isimli gazeteyi yayımlamıştır. Gülbay Tuğus Rusları savunun ve onların 
yanında olan bir isim olarak Alaş gazetesinde olduğu gibi Üş Cüz gazetesinde de 
ceditçileri karalamaya devam etmiştir (Toktamışoğlu, 2006: 270). 
Yine 1917 yılında çıkan ve önemli bir yere sahip olan “İl Bayrağı” gazetesi, 
Kokand’daki Gayret matbaasının maddi yardımlarıyla yayın hayatına başlamıştır. 
Türkistan muhtar ülke olarak ilan edilince bu gazete Türkistan Muhtariyet hükümetinin 
resmi yayın organı olarak yayın hayatına devam etti (Toktamışoğlu, 2006: 271).