Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

ҲАЗМ НАЙИНИНГ ТАРАҚҚИЁТИ
Ҳазм системаси тараққиѐтида бир қанча босқичларни кузатиш мумкин: 

---

632 
эмбрионал тараққиѐтнинг 1-чи ойининг охирига келиб сариқлик қопи 
эмбрион танасига ботиб киради. Улар орасидаги тизимча юпқалашади, сўнг 
ажралади, натижада 2 томони берк дастлабки ичак найи ҳосил бўлади. Унинг 
бош ва дум қисмига эктодерма ботиб кириши натижасида 2 қаватли 
мембрана: олдинги – фарингиал ѐки халқум, орқа – проктал ѐки клоакал 
мембрана ҳосил бўлади.
Ичакнинг бош қисмига эктодермадан прехордал пластинка ботиб 
кириши – бирламчи оғизнинг (стомадеум) ҳосил бўлишига асос бўлади. 
Эмбрионал тараққиѐтнинг 26-27 суткасида фарингиал ѐки халқум 
мембранаси тешилиши натижасида бирламчи оғиз бўшлиғи ичак бўшлиғи 
билан туташади. Орқа – клоакал мембрананинг тешилиши натижасида эса – 
тўғри ичакнинг каудал қисми ва анал тешик ҳосил бўлади. 
Шу даврдан бошлаб ичак найи 3 қисмга бўлинади: 
1. 
Бош (ѐки олдинги) ичак
- ундан оғиз бўшлиғи, ютқин ва қизилўнгачнинг 
юқориги учдан бир қисми ривожланади. 2. 
Тана (ѐки ўрта) ичаги
– у ҳам ўз 
навбатида 3 бўлакка бўлинади: а) олдинги – ундан қизилўнгачнинг қолган 
учдан икки қисми ривожланади; б) ўрта – ундан меъда, ингичка ичак, жигар, 
меъда ости бези ривожланади; в) орқа – ундан йўғон ичак ҳосил бўлади. 3. 
Дум (ѐки орқа) ичак
– йўғон ичакнинг охирги (тўғри ичак) қисми 
такомиллашади. 
Энтодерма мезодерманинг висцерал варағи билан узвий боғланган 
бўлиб, у 
спланхноплевра 
деб аталади. Бу варақлар орасига мезенхима ўсиб 
киради. Энтодермадан ичак эпителийси ва унинг безлари ривожланади, 
мезенхимадан бириктирувчи тўқима, қон томирлар ва мушак қаватлари, 
мезодерманинг висцерал варағидан эса ичак найининг сероз пардаси 
ривожланади.