Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
ҲИДЛОВ АЪЗОСИ 
 
Ҳидлов аъзоси иккита: асосий ва вомероназал системалардан иборат. 
Ҳар иккисида ҳам периферик, оралиқ ва марказий қисмлар фарқ қилинади. 
Периферик қисми ҳидлов аъзоси ҳисобланади. Оралиқ қисми ўтказувчи 
йўллар (нейросенсор ҳидлов ҳужайралари ва ҳидлов пиѐзчаси нерв 
ҳужайраларининг аксонлари) дан ташкил топган. Марказий қисми катта 
ярим шарлар пўслоғининг гиппокампида жойлашган асосий ҳидлов 
системаси марказидан иборат. 
Одамда ҳидлов соҳаси бурун бўшлиғининг юқори ва қисман ўрта 
чиғаноғини ҳамда бурун тўсиғининг юқори қисмини қоплаган. Ташқаридан 

---

457 
ҳидлов соҳаси шиллиқ парданинг респиратор қисмидан сарғишроқ ранги 
билан ажралиб туради (расм 11.14). 
Расм 11.14. Ҳид билиш аъзоси. А- ҳид билиш эпителийсининг схемаси; Б-
шиллиқ парда; 
1 – киприкчалар, 2 – хид билувчи безларнинг охирги бўлими, 3 – қон 
томири, 4 – таянч эпителиоцит, 5 – хид билувчи нейросенсор ҳужайра, 6 – 
базал эпителиоцит, 7 – кам дифференциаллашган нейрон, 8 – базал 
мембрана, а – дендрит, б – тўғноғич, в – киприкча, г – микроворсинкалар, д 
– аксон. 
Қўшимча ѐки вомероназал ҳидлов системасининг периферик қисми бўлиб 
вомероназал ѐки Якобсон аъзоси (organum vomeronasale Jacobsoni) 
ҳисобланади. У жуфт эпителиал найча кўринишига эга, унинг бир томони 
берк ва иккинчи томони эса бурун бўшлиғига очилади. Одамда вомероназал 
аъзо бурун тўсиғининг олдини 1/3 қисмининг асосидаги бириктирувчи 
тўқимада, тўсиқ тоғайи билан сошникнинг чегарасида икки томонда 
жойлашган. Якобсон аъзосидан ташқари вомероназал система вомероназал 
нерв, терминал нерв ва олдинги миядаги хусусий вакили – қўшимча ҳидлов 

---

458 
пиѐзчасини ўз ичига олади. Вомероназал системанинг фаолияти жинсий 
аъзолар фаолияти (жинсий циклни бошқариш ва жинсий ҳисни қўзғатиш) ва 
эмоционал муҳит билан боғланган.