Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
 
Кўндаланг-тарғил 
мушак 
тўқимасининг 
тараққиѐти 
ва 
регенерацияси. 
Скелет 
мушак 
тўқимасимиотомларданривожланади. 
Миотомни ташкил этувчи миобластлар кўпайиб, бир-бирларига қўшилиши 
натижасида 
кўп 
ядролитузилмалар–миосимпластлар 
ҳосил 
бўлади. 
Кейинчаликулардамиофибриллаларпайдо бўлиб, ядро ва органеллалари 
миосимпластнингперифериясига кўчади. 
Кўндаланг-тарғил мушак тўқимаси жароҳатлангандан кейин қулай 
шароитларда қайта тикланиш қобилиятига эга бўлади. Мушак толаси 
сарколеммасинингбазал қавати ва асл плазмолеммаси орасида жойлашган 
мезенхима ҳужайралари – миосателлит(йўлдош) ҳужайралар регенерация 
манбаи ҳисобланади.Йўлдош ҳужайралар кам такомиллашган бир ядроли 
дуксимон шаклга эга бўлган резерв миобластлардир. Шикастланишѐки 
бошқа қатор таъсирлардан сўнг тинч ҳолатдабўлган йўлдош ҳужайралар 
фаоллашади, кўпаяди ваянги мушак толаларини ҳосил қилиш учун бир-
бирибилан қўшилади. Йўлдош ҳужайраларнинг бундайфаоллиги мушаклар 
гипертрофиясида намоѐн бўлади. 
Ноқулай шароитларда мушак тўқимасининг регенерацияси тўлиқ 
бўлмайди ва шикастланган жойда бириктирувчи тўқимали чандиқ ҳосил 
бўлади.
СИЛЛИҚ МУШАК ТЎҚИМАСИ 
Силлиқ мушак тўқимаси 
ҳужайра 
тузилишига эга бўлиб, ички 
органлар –нафас ва меъда-ичак йўли, сийдик - таносил органлар, қон ва 
лимфа томирлари деворининг шаклланишида қатнашади. Силлиқ мушак 
тўқимаси вегетатив нерв системаси томонидан иннервация қилинади ва шу 

---

260 
сабабли киши ихтиѐрига бўйсинмайди. Силлиқ мушак тўқимаси 
ҳужайралари – миоцитлар, чўзиқ, дуксимон ва тармоқланган бўлади (расм 
7.5). Ҳужайранинг узунлиги 50-250 мкм, ядросининг диаметри 5-20 мкм. 
Тўқимада бир-бирига ѐндошиб ѐтган ҳужайралар қатламини ҳосил қилади. 
Силлиқ мушак ҳужайралари сиртдан 
сарколемма 
билан қопланган, у 
қалинлиги тахминан 7,5 нм га тенг плазматик мембрана ва ташқи базал 
мембранадан 
иборат.Ёнма-ѐн 
ѐтган 
ҳужайраларнинг 
плазматик 
мембраналари баъзи жойларда туташиб, тирқишли бирикмаларни ҳосил 
қилади. 
Мембраналарнинг 
бундай 
туташиши 
силлиқ 
мушак 
ҳужайраларининг биридан иккинчисига қўзғалиш ўтишига хизмат қилади.
Ядро ваорганеллаларҳужайранинг
трофик аппаратини
ташкилэтади. 
Силлиқ миоцитларнингядросиҳужайранингмарказидажойлашган бўлиб, овал 
ѐкитаѐқчасимоншаклгаэга. Ядронингшаклиқисқсаришпайтидаўзгаради, яъни 
юмалоқлашади. Унда кўп ҳоллардаиккитаѐкиунданортиқядроча бўлади. Ядро 
ѐнидасустривожланганпластинкасимон 
комплекс 
ваҳужайрамарказижойлашган. 
Эндоплазматик 
тўр 
сустривожланган. 
Митохондрияларкичик, 
шакли 
чўзиқ, 
озмиқдорда 
бўлиб, 
цитоплазмадатарқоқжойлашган. Асосан ядро атрофида уларнинг сони кўпроқ 
бўлади. 
Митохондрияларнингкристалари 
кўндаланг-тарғил 
мушак 
толаларига нисбатанкам. 
Миофибриллалармушакҳужайрасининг қисқарувчи аппаратини
ташкилэтади.Силлиқ 
миоцитлар 
кўндаланг-тарғилликкаэгаэмас. 
Ҳужайрацитоплазмасидаактин 
филаментлариўзаротартиближойлашмаган. 
Улар саркомерҳосилқилмайди. Актин филаментларинингцитолеммагаѐки 
ўзаро бириккан жойида
зичтаначалар
учрайди
. 
Зичтаначаларкўндаланг-
тарғил 
мушактоласинингZ 
чизиғидаучровчиα– 
актининтутганиучун, 
бутаначаларZ чизиқ аналоги деб тахминқилишмумкин, лекин улар 
бетартибжойлашган. Мушакқисқаришжараѐнидахудди кўндаланг-тарғил 
мушакдагисингари 
актин 
вамиозиннингўзаросирпанишиюзагакелади. 

---

261 
Тортилиш 
кучи 
зичтаначаларорқалисарколеммага 
ўтади, 
натижада, 
силлиқмушакҳужайраси қисқаради.