Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

эндохондрал 
ѐки
энхондрал суякланиш
дейилади. Эндохондрал 
суякланиш натижасида дағал толали суяк ҳосил бўлади. У перихондрал 
кўпаяѐтган суякдан шу билан фарқ қиладики, унинг таркибида оҳакланган 
ҳужайралараро тоғаймоддасининг қолдиқлари сақланиб қолган бўлади. 
Аммо бу суяк узоқ турмайди. Мезенхима (кам дифференциаллашган) 
ҳужайраларидан такомил этган остеокласт ҳужайралари ҳосил бўлган суякни 
емира бошлайди. 

---

242 
 
 
Расм 6.11.Билвосита остеогенез (схема). 
А,Б.В,Г – остеогенез даврлари; 1-найсимон суякнинг бирламчи тоғай 
модели, 2-тоғай усти пардаси, 3-тоғай тўқима, 4-перихондрал суяк 
манжеткаси, 5-суяк усти пардаси, 6-тоғай ҳужайраларининг устунлари, 7-
пуфаксимон ҳужайралар зонаси, 8-дифференциалланувчи остеокластли (9) ва 
қон капиллярли (10) тоғайга ўсиб борувчи мезенхима, 11-остеобластлар, 12-
энхондрал ҳосил бўлган суяк тўқимаси, 13-эпифиздаги суякланиш нуқтаси 
(қизил стрелка). 
 
Энхондрал суяк тўқимасининг парчаланиши натижасида калта 
бўшлиқлар ва чуқурчалар пайдо бўлади ва улар бирлашиб, суяк кўмиги учун 
бўшлиқ ҳосил қилади. Қон томирлар атрофида парчаланаѐтган дағал толали 
суяк ўрнида остеобласт ҳужайралар концентрик пластинкалар ҳосил қила 
бошлайди. Улар маълум тартибда жойлашган параллел коллаген толалардан 
тузилган, улардан остеонлар ҳосил бўлади. Периост тарафдан ташқи умумий 
пластинкалар тараққиѐти давом этади (расм 6.12). 
Шундай қилиб, тоғай ўрнида суяк ҳосил бўлиш жараѐнида маълум 
босқичлар кўрилади. Дастлаб дағал толали суяк тўқимасидан иборат 

---

243 
перихондрал суяк манжеткаси ҳосил бўлади. Сўнгра тоғай моделида бир 
қатор ўзгаришлар (дистрофия, хондролиз) юз бериб, тоғай ичида 
эндохондрал суякланиш ҳам содир бўлади. Ниҳоят, дағал толали суяк 
тўқимасининг парчаланиши ва уни нозик толали компакт пластинкасимон 
суяк тўқимаси билан алмашиниши содир бўлади. 
Суякнинг эпифиз ва диафиз қисмлари орасида тоғайдан иборат 
метафизар ѐки эпифизар пластинкаси жойлашади. Унинг диафизга яқин 
қисмида тоғай ҳужайралари шишган, ҳужайралараро модда эса оҳакланган 
бўлади. Чунки унинг остидаги ҳужайралар парчаланиб, у ерда эндохондрал 
суякланиш давом этади. Тоғай тўқима билан эндохондрал суяк орасидаги 
чегара қисм