Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

ташқи умумий суяк пластинкалар системаси, 
остеонлар (Гаверс) системаси 
ва
ички умумий суяк пластинкалари 

---

236 
системалари 
тафовут этилади. Ташқи суяк пластинкалар системасининг 
қалинлиги 4-12 мкм бўлиб, бир-бирига параллел йўналган бир кечта 
пластинкалар йиғиндисидан иборат. Шуниси характерлики, бу пластинкалар 
суякни ташқи томонидан бутунлай ўраб туради, лекин пластинкаларнинг 
охири бир-бири билан туташмай, устма-уст жойлашиб тугайди. Бу қаватда 
тешиб ўтувчи каналлар жойлашиб, улар орқали суяк усти пардасидан суяк 
ичига қараб қон томирлар ўтади. Бу каналлар 
озиқлантирувчи 
каналлар
бўлиб, ўз деворига эга бўлмайди ва
Фолкман каналлари
деб 
аталади. Бундан ташқари, суяк усти пардасидан ҳар хил бурчак ҳосил қилиб, 
суякка томон коллаген толалар
тешиб ўтувчи толалар 
деб аталиб, 
остеонлар қаватига етиб келиши мумкин. 
Суяк деворининг ўрта қаватини 
остеонлар
ҳосил қилиб, улар компакт 
суякнинг структура бирлиги
ҳисобланади (расм 6.9). Остеонлар ҳам 
пластинкалардан иборат бўлиб, улар консентрик ҳалқалар сифатида қон 
томирларни ўраб жойлашади. Остеон марказида қон томирлар жойлашиб, 
девори эса қалинлиги 5-20 мкм бўлган, бир-бирининг ичига кирган 
цилиндрлар системасидан тузилган. Остеон ҳалқаларини ҳосил қилган 
палстинкаларнинг оссеин толалари ўз йўналишига эга бўлгани учун суякнинг 
бўйлама ва кўндаланг кесмаларида пластинкаларни аниқ ажратиш мумкин. 
Остеонлар бир-бирига зич тегиб ѐтмайди, балки улар орасида консентрик 
ҳалқа ҳосил қилмайдиган суяк пластинкалари жойлашади. Бу пластинкалар 
оралиқ 
ѐки
интерстициал пластинкалар
деб номланади. 
Найсимон суякнинг марказида эндост билан қопланган суяк кўмиги 
канали жойлашиб, у билан остеон системаси оралиғида ички умумий суяк 
пластинкалари жойлашади. Бу пластинкалар системаси компакт суяк 
моддаси суяккўмиги канали билан бевосита чегараланган жойлардагина 
яхши ривожланган бўлади. Компакт модда ғовак моддага ўтадиган жойларда 
эса ички пластинкалар ғовак модда пластинкаларига давом этиб кетади. 

---

237 
Найсимон суякларда остеонлар суякнинг узун ўқига параллел 
жойлашиб, улар ўзаро анастомозлар орқали туташади. Бу анастомозлар 
ташқи умумий пластинкаларга кирувчи каналлар сингари қон томир 
сақлагани учун озиқлантирувчи каналлар деб номланади. Остеон 
каналларидаги қон томирлар ўзаро боғланибгина қолмай, улар суяк кўмиги 
ва суяк усти пардасининг қон томирлари билан ҳам бирлашгандир. Суяк усти 
пардасида озиқлантирувчи қон томирлар ва нерв толалари ҳам жойлашган. 
Бу ерда миелинли ва миелинсиз нерв толаларининг чигаллари мавжуд. Нерв 
толаларининг бир қисми қон томирлар билан ташқи умумий пластинкалар 
орқали остеон каналига, у ердан эса суяк кўмигига етиб боради. Нерв 
толаларннинг бир қисми эса суяк усти пардасида эркин ва капсулага ўралган 
нерв охирларини ҳосил қилади.