207
Эластик толалар.
Эластик толаларнинг ҳосил бўлиши
коллаген
толаларнинг ҳосил бўлишига ўхшайди. Фибробластлар эластик толаларнинг
ҳам ҳосил бўлишида иштирок этади. Эластик толалар толали бириктирувчи
тўқимада ва бириктирувчи тўқиманинг баъзи бошқа турларида учрайди. Улар
махсус бўѐқлар билан бўялганда (орсеин, резорсин-фуксин) коллаген
толалардан аниқ ажралиб кўринади. Эластик толалар қалинлиги 8-20 нм
келадиган фибриллалардан ҳосил бўлиб, толалар қалинлиги
сийрак
бириктирувчи тўқимада 1-3 мкм бўлса, эластик боғламларда 8-10 мкм гача
етади.
Эластик толаларда коллагендан фарқли
равишда
кўндаланг чизиқлик
йўқ.
Бу ҳолат эластик толани ҳосил қилувчи оқсилларнинг бетартиб
жойлашиши билан таърифланади. Эластик тола оқсиллари умумий қилиб
эластин
деб аталади.
Эластик толаларда бир-биридан фарқланувчи оқсиллар борки, бу
оқсиллар аминокислоталар таркиби коллаген оқсилидан бошқачадир.
Коллагенга нисбатан бу оқсилларда глицин ва пролин каби
аминокислоталар
кўп бўлиб, глютамин, аспарагин кислота, оксипролин, аргинин ва бошқалар
анча кам. Бундан ташқари, эластик толалардаги оқсил ўзида цистин
аминокислотасини тутмайди. Унинг ўрнига бу оқсилда аминокислоталар
ҳосиласи бўлган десмозин ва изодесмозин бўлиб, бу ҳосилалар эластиннинг
молекуляр тузилиши баркарорлигини ва эластик толанинг чўзилувчанлигини
таъминлайди. Эластик толалар яхши чўзилади, лекин узилиши ҳам осон.
Эластик толаларда вақт ўтиши билан минерал тузлар ўтириб, уни синувчан
қилиб қўяди.
Ретикуляр толалар.
Бириктирувчи тўқиманинг
баъзи турларида, қон
яратувчи аъзолар стромасида, жигарда, қонтомирлар (асосан капиллярлар),
мушак ва нерв толалари атрофида коллаген ва эластик толалардан ташқари
ретикуляр ѐки ретикулин толалар ҳам учрайди. Бу
толалар IIIтипдаги
208
коллагенга кириб, кумуш тузлари билан импрегнация қилинганда аниқ
кўрингани учун баъзан аргирофил (юнон. argiros- кумуш) толалар деб ҳам
юритилади. Ретикуляр тола (rete - тўр) деб номланиши уларнинг тўр ҳосил
қилишини билдиради.
Ретикуляр толаларнинг тузилиши яхши ўрганилмаган бўлса ҳам,
маълум фактлар бу толалар оқсилдан - ретикулиндан (коллагеннинг махсус
тури) тузилганлигини кўрсатади. Ретикулин оқсили
коллаген ва эластик
толалардаги
оқсиллардан
серин,
оксилизин
ва
глютамин
аминокислоталарининг
кўплиги
билан
ажралиб
туради.
Оқсил
микрофибриллалари тахминан 40-60 нм қалинликда бўлиб, уларда ҳам худди
коллаген протофибриллаларидаги каби кўндаланг чизиқлик кўринади.
Ретикуляр толалар кучсиз кислота, ишқорлар ва
трипсин таъсирига
чидамли.
Do'stlaringiz bilan baham: