Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
Гиалин тоғай тўқимаси 
Гиалин тоғай кўп учрайдиган тоғай туридир. Эмбрион скелетининг кўп 
қисми вояга етган организмда эса қовурғаларнинг тўш суягига туташиш 
жойи, бўғимлар юзаси ва ҳаво ўтказувчи йўллар девори гиалин тоғайдан 
тузилгандир. У кўкимтир ранги билан фарқланади. 
Тоғай ташқи томондан бириктирувчи тўқиманинг юпқа қавати - 
перихондр билан қопланган (расм 6.1). Тоғайнинг юқори қаватидаги 
хондроцит ҳужайралари хондробласт ҳужайраларидан кўп фарқ қилмайди, 
чуқурроқ саватида эса тоғай ҳужайралари аста-секин катталашади. 

---

220 
Хондроцитнинг юзаси текис бўлмай электрон микроскопда кўринувчи 
микроворсинкалари бор. Бу ҳужайралар ядроси юмалоқ бўлиб, хроматини 
камдир. Цитоплазмасида концентрик цистерналар шаклида эндоплазматик 
тўр жойлашганлиги кўринади. 
Расм 6.1.Гиалин тоғай 
тўқимаси: 
1-перихондр 
2-3-ҳужайралараро модда, 
4-5-изоген гуруҳлар, 6-
оксифил зона, 7- базофил 
зона. 
Хондроцит митоз йўли билан бўлинади. Ҳосил бўлган янги ҳужайралар 
атрофида зич ҳужайралараро модда бўлгани учун улар бир-биридан 
узоқлашмай изоген группаларни ҳосил қилади. Шунинг учун қари 
тоғайлардаги изоген группалар 8-10 тагача хондроцитлар тутади. 
Ҳужайралараро модданинг ҳолатига кўра тоғай ҳужайрасининг 
шакллари турлича бўлиши мумкин. Ёштоғайдаги ҳужайралараро модда сувга 
ва протеогликанларга бой, бу ерда тоғай ҳужайралари шакли юмалоқ. Қари 
тоғайларда ҳужайралараро модда зичлашган бўлиб, ҳужайралари одатда диск 
шаклини олади. Якка ѐки изоген группалар атрофида ѐтган ҳужайралараро 
модда турлича бўялади, чунки унинг таркибида оқсиллар ва протеогликанлар 
миқдори турлича бўлади. Ҳужайралараро модданинг ҳужайралар атрофида 
бевосита жойлашган, кўп миқдорда гликозаминогликан ва протеогликанлар 
сақловчи зонаси кескин базофил бўялади.Базофил бўялувчи моддалар изоген 
группаларни ҳартомондан бир текисда ўрагани учун улар шарсимон 

---

221 
таначаларни ҳосил қилади. Йирик ва қари тоғайда базофил таначалар 
атрофида ҳалқа сингари оксифил зона шаклланади, чунки ѐш улғайиб борган 
сари тоғай ҳужайраларининг сони аморф моддада гликозаминогликанлар 
миқдори камаяди. Пировардида ҳужайралараро модда базофилиясининг 
сусайиши ва унда кальций тузлари ўтириши (оҳакланиш) кузатилади. 
Ҳамма гиалин тоғайлар ҳам бир хил тузилишга эга эмас, масалан, 
бўғимлар юзасидаги тоғай перихондрга эга бўлмайди. Бўғим тоғайларида уч 
зона ажратилади: 
а) ташқи зонакам дифференциаллашган хондроцитлардан иборат. 
б) ўрта зона йирик фаол хондроцитлар зонаси, уларда синтетикжараѐн 
кучли бўлади. 
в) 
ички 
базал 
зона 
тоғайҳужайраларида 
мембранали 
везикулаларбўлади ва минерализация жараѐнида қатнашади. 
Бўғим тоғайининг озикланиши бўғим бўшлиғидаги синовиал суюқлик 
ва чуқур жойлашган томирлар ҳисобига бўлади, бу томирлар суяк 
тўқимасидан ўтиб келади. 
Тоғай 
тўқимасидаги 
хондронектин-
гликопротеин 
моддаси 
ҳужайраларни ва толалаларни ўзаро бириктириб туради. Аммо тоғайнинг 
ҳужайралараро моддаси гидрофилликка эга бўлсада, антигенлик ҳусусиятига 
эга йирик оқсил молекулалалар ичкарига киролмайди. Шунинг учун тоғай
тўқимаси 
антигенлик 
ҳусусиятига 
эга 
эмас.Бу 
ҳолат 
унинг 
трансплантациясида муҳим аҳамият касб этади.