Chirchiq davlat pedagogika instituti

Silur geologik davri va uning poleogeografiyasi

Silur geologik davri 1835-yilda Angliya geolog olimi R.Murgison tomonidan aniqlanib tiklangan. Silur nomi esa Angliyadagi UELS yarim orolida yashab o‘tgan silur qabilalari nomiga qo‘yilgan. Silur geologik davri to‘g‘risida baribir ko‘pdan-ko‘p noma’lumliklar, tortishuvlar bo‘lar edi, lekin 1960-yilga kelib bu davr haqiqatdan ham bo‘lganligi, uning davom etgan davri-yili ham aniqlandi – 35 mln. yil davom etgan ekan.

Silur davri 435 mln. yil burun boshlanib 400 mln. yil avval tugagan.

Organik dunyosi

Silur davrining organik dunyosi ordovik davridagiga nisbatan har xil va o‘zgacharoq, ya’ni yangi jonzodlar avlodlari paydo bo‘ldi.

Stromatoportlar va marjon poliplari nihoyatda ko‘payib ketdi: tabulyatorlar, geliolitoideyalar va rugozalar shular jumlasidan. Braxmaloda jonivorlari asosiy cho‘kindi jinslar hosil qiluvchi omil bo‘lib xizmatlar qilganlar.

Cho‘kindi jinslarning paydo bo‘lishida spiriferidlar, produktidlar, rinxonellaxar, pentameridlar avlodlari chiqindilari katta ahamiyatga ega bo‘lgan.

Dengiz nilufarlarining avlodlari nihoyatda ko‘payib ketgan. Trilobitlar juda ham kamayib ketdi, graptolitlar esa batamom qirilib tamom bo‘ldi. Qisqichbaqasimon chayonlarning – evripteridlarning paydo bo‘la boshlaganligi e’tiborga sazovordir. Bu jonivorlar chuchuk, tuzsiz va chuchmal suv xavzalarida yashashga moslashganlar.

Yardovik geologik davrida ilk baliqsimon jonzodlar paydo bo‘lgan bo‘lsa, silur davrida haqiqiy baliqlar paydo bo‘lib yashaganlar: xuddi shu vaqtda yuksak o‘simliklar turkumi –psilofitlar paydo bo‘ldi.

Silur davrida barcha jonzodlar suv xavzalarida yashagan bo‘lsalar ham, ayrim jonivorlar quruqliklarda yashashga moslasha bordilar. Shular qatoriga Yer yuziga – quruqlik sharoitida yashagan va hozirgi zamonda ham yashab kelayotgan chayonalar paydo bo‘ldi. Mutaxassis olimlarning bergan ma’lumotlariga ko‘ra, chayonlarning kattaligi o‘sha silur davrida 2-2,5 m. uzunlikda bo‘lgan ekan.

Yer usti o‘simlikaridan psilofitlar bo‘lib, shamol yoki atmosfera yog‘ingarchiliklari vaqtida, okava suvlar yordamida sudralib-ko‘chib ko‘payishgan, ildizi hali yo‘q – rivojlanmagan, uning o‘rniga 2 ta dumchaga o‘xshash o‘simta bo‘lib, uning ichida sporalari bo‘lgan, shuning yordamida ko‘payishgan.