Chirchiq davlat pedagogika instituti

Iqlim sharoiti

Ordovik geologik davrida muzlik epoxasi bo‘lib o‘tganligi 1970-yilda isbotlangan.

Muzliklarning izlari Gondvana materigidan topildi. 1960-1970-yillarda fransuz neft qidiruvchi, geologlari g‘arbiy Afrika va Saxara cho‘llarida izlanish ishlarini olib borayotganlarida juda katta xarsang toshlar yog‘indisiga duch kelib, ularning yuzida muzliklarning harakati natijasida qolib ketgan, tirnalgan va o‘yilgan izlarni topadilar.

Keyinroq esa Aljirning janubida Axaggar tog‘lik joylarida fransuz geolog olimi Serj Be’f o‘zining hamkasblari bilan birgalikda juda uzun qatorliklardan iborat bo‘lgan uydim-chuqur yo‘laksimon kattadan-katta cho‘nqirliklarni topishdi, bular qandaydir bir vaziyatda hali Saxara qumlari bilan to‘ldirilmagan ekan. O‘sha guruh hamkasblar bu muzliklarning geologik faoliyatlari ekanligiga iqror bo‘lishgan. Keyin esa, xalqaro ekspertlarni (muzlik soxasidagi) taklif etishgan, ular ham bu cho‘nqirliklarni muz qoplamlarining harakati natijasida hosil bo‘lgan degan fikrga ishonch hosil qildilar. Ular izlanishlarini davom etdirib, muzlik davri taxminan 25 mln. yil davom etganligini ham tasdiqlab berdilar. Xullas, Gondvana supermaterigida muzlik davri uzoq yillar davomida saqlanib turgan, iqlim sharoiti sovuq bo‘lgan. Gondvana materigining Sibir qismida va Avstraliyaning ayrim viloyatlarida ordovik geologik davrida yuzaga kelgan qizil tusdagi gips aralashgan cho‘kindi jinslar va evoporitlar topilgan. Demak, bu viloyatlarda iqlim sharoiti quruq, issiq bo‘lganligidan darak beradi. Chunki evoporitlar (lotincha evaporo – bug‘lanish degan ma’noni bildiradi), qatoriga har xil tuzlar: galit, silvin, gips, angidrit, soda, bura va h.k. kiradi. Bulardan tashqari ular qatoriga organogen oxaktoshlar, dalomitlar ham kiradi. Evaporitlar – kimyoviy cho‘kindilardir, ular laguna, ko‘l suvlari sho‘r, iqlimi esa issiq, bug‘lanish jarayoni kuchli bo‘lgan landshaftlardir.

Xulosa qilib aytganda, janubiy Yarim sharda (Sibir o‘lkasi va Avstraliyadan tashqari) taxminan 480 mln. yil ilgari iqlim keskin o‘zgarib sovib ketgan. Bu ma’lumotlar chet el olimi Rods Feyrbridj, 1979-yilda chop etilgan “Zimu nashey planete” asaridan foydalanildi. Kezi kelganda shuni ham aytib o‘tish zarurki, hozirgi zamonaviy Antarktida muzligining maydoni 14 mln. km² atrofida, bu maydon AQSh davlati maydonida ikki barobar katta. Ordovik davridagi muzliklarning ishg‘ol qilgan maydoni esa 20 mln. km² dan ham oshiq bo‘lgan.

Bu ma’lumotlar ham Rods Feyrbridjnika.

Afrika qit’asida muz bosgan viloyatlar 26-rasmda ifoda etilgan.