Chirchiq davlat pedagogika instituti

O‘rol-Mongol geosinklinal mintaqasi.

O‘rol-mongol geosinklinalining Qozog‘iston qismida ordovik va silur yotqiziqlari yaxshi rivojlangan. Ordovik davrida Qozog‘iston hududida 2 ta geosinklinal mintaqalari mavjud bo‘lgan. Ulardan birinchi geosinklinal Ishim daryosining yuqori tomonidan, Tengiz ko‘lidan, Djezkazgan, Betlok-Dala va Shimoliy Tyanshan tizmalari bo‘ylab rivojlangan.

Bu gosinklinalning tuzilishi yarim ellipsoid shakliga o‘xshash bo‘lib, bo‘rtib chiqqan chizig‘i g‘arb tomon yo‘nalgan bo‘lgan.

Ikkinchi geosinklinal mintaqa qaraganda viloyatdan sharq va janubiy-sharq tarafda joylashgan Balxosh oldi, Chingiztog‘ tizmalarini Tarbag‘atog‘, Djungar-Olatog‘ hududlarini o‘z ichiga olgan.

Bu geosinklinal yotqiziqlarini Chingiztog‘ tizmasi misolida ko‘radigan bo‘lsak, ular quyidagicha: vulqon jinslari – lavalar, lava brekchiyalar, tufa-lavalar, konglomeratorlar, qumtoshlar va oxaktoshlar. Ana shu yotqiziqlarining umumiy qalinligi 10 km. gacha boradi. Bundan silur yotqiziqlari musasno. Shu qalinlikdagi jinslarning paydo bo‘lishi davomida birqancha marotaba tektonik-burmalanish fazalari bo‘lib o‘tdi, deyarli har bir faza granitli intruziv magmatik tomonlarining Yer po‘sti qa’riga kirib borishi bilan tugallangan.

Shunday jarayonlar natijasida Markaziy Qozog‘iston, Oltoy-Sayan viloyatlari va Mangoliya hududlari ko‘tarilgan. Takon tektonik burmalanish fazasi davomida (Kaledon orogenezi epoxasida) Ko‘kchatog‘, Ulutog‘, Qoratog‘ va shimoliy Tyanshan tizmalari ham ko‘tarilishi jarayonini o‘z boshlaridan kechirgan, lekin silur davriga kelib bu ko‘tarilgan joylar yemirila boshlaydi va yuvilib ketadi.

Markaziy Qozog‘iston, Tyanshan tog‘ sistemasining shimol qayilmasi, Oltoy, Kuznets Olatog‘, Salaur va Sayan o‘lkalarining hammasini bir yaxlit hudud deb hisoblasak, juda katta geosinklinal xavzani tashkil etgan, rivojlangan, bu joylarda asosan cho‘kindi va cho‘kindi-vulqonogen yotqiziqlari hosil bo‘lgan, Oltoy o‘lkasida faqat gilli slaneslar va qumtosh qatlamalari yuzaga kelgan.