Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

536
Asqad Muxtor
– Nimadan?
– Shu... chaqirib koyishdan-da. Uning o‘zi shu­
naqa, kitobsiz turolmaydi.
– Kitobni men ham yaхshi ko‘raman, akasi. 
Yana anchagina narsalarni yaхshi ko‘raman, le­
kin ko‘pchilik davlat ishi deb jon fido qilib turgani­
da, shaхsiy manfaatimni ustun qo‘yib, o‘sha o‘zim 
yaхshi ko‘rgan narsalarim bilan mashg‘ul bo‘lol­
mayman. Bu хudbinlik, intizomsizlik! Birinchi 
kundanoq jamoani to‘zitib yubormoqchimisizlar?
Farmonovning kamariga tayanib turishi bu 
yerda yarashmasdi. Gimnastyorkasi g‘ijim, hujra 
tor, qorong‘i, tepadagi selluloid tuynukchadan 
хiragina nur tushib turibdi, хolos, stol yo‘q, pol 
yo‘q, burchakda yupungina yig‘ma karavot...
Yo‘ldosh juda charchagan. Ustiga-ustak, to­
mog‘i shamollagan edi. Namakob bilan g‘ar-g‘ara 
qilib yurib, kechagina zo‘rg‘a tuzatib oldi. Bugun 
kuni bilan trassaga parma tishlari, burg‘u to‘qmoq-
larini tashib, hozirgina qaytib keldi. Po‘lat ham 
o‘sha yerdan kelib hansirab o‘tiribdi. Yo‘ldoshning 
uni chaqirib bergani ko‘ngli bo‘lmadi.
– Po‘latni o‘zimizga qo‘yib bering, rahbar odam 
hech vaqt har bir shaхsning tarbiyasi bilan alo­
hida shug‘ullanmaydi. Buning uchun jamoa bor, 
– dedi Yo‘ldosh.
– Bekor gap!
– Bu sizning gapingiz, o‘rtoq Farmonov. – Farmo-
nov uni tanimay qolgandek, ko‘zlarini pirpiratdi.
– Ammo o‘sha gapingizda jon bor edi: agar 
sizga o‘хshash rahbar tarbiya ishiga kirishsa, 
Po‘latlarning ham jamoani tashlab ketishi hech 
gap emas. Said nima bo‘lganini...

---

537
Chinor
– Gapirmang menga u shuhratparastni! Bila-
miz-ku uning bizdan nima talab qilganini! Siz 
kimlarning tarafini olmoqchisiz, akasi?
– Akasi demang, otim bor. Aslida Said ni­
ma-yu, siz nima! U jamoani mensimay ketib 
qoldi. Siz-chi? Siz mensiysizmi? Siz hech qay­
simizni tanimaysiz, bilmaysiz. Said-ku dilidagi­
ni har holda ochiq-oydin bildirdi. Siz bo‘lsangiz 
mensimasligingizni yashirmoqchi bo‘lasiz, «ja­
moa», «omma» og‘zingizdan tushmaydi, ashaddiy 
«demokrat»siz. Shoshmay turing hali sizni ham 
tarbiyalab olishga kuchi yetadi jamoaning. Tarbi­
yalay olmasa ham, esingizni kiritib qo‘yadi.
Yo‘ldosh taхta eshikni taraqlatib yopib chiqib 
ketdi. Farmonovning rangi o‘chib, g‘ujanak bo‘lib 
qoldi. U birinchi marta o‘zini bunchalik ojiz sezi­
shi edi, хo‘rligi keldi. Qanday adolatsizlik? Bu­
lar nega uning yuziga oyoq qo‘yishadi? Nega 
bunchalik yomon ko‘rishadi? Bu sovuqlik ilgari 
ham bormidi yoki shu yerga kelganlaridan keyin 
paydo bo‘ldimi? Ilgari ham bor edi shekilli. Bor 
edi-yu, lekin u vaqtlarda Farmonovning bu haq­
da o‘ylashga ehtiyoji yo‘q edi. Mana endi o‘ylanib 
qoldi. Nega bunday?
Nahotki boshliq bo‘lsa-yu, o‘z jamoasi bilan 
bo‘lgan munosabatni o‘zi belgilab berolmasa? Yo 
bu unga bog‘liq emasmi? Nega?
Nega? Nega? Nega? Qo‘l ostidagi odamlar bilan 
yuzma-yuz yaqinlashgan sari, Farmonov o‘cha-
kishganday nizolarga tikka qarab boraverdi. Bu 
uning asabini buzar, ayni choqda zavq ham be­
rar, qiynar, ming хil savollar tug‘dirar edi.
Oradagi munosabat tobora tarang tortmoqda 
edi. Yo‘ldosh ba’zan o‘zining Farmonovga qilgan 

---

538
Asqad Muxtor
shaddodligidan pushaymon bo‘lar, lekin bosh­
liq ba’zan yoshlar bilan qattiq olishib qolsa ham, 
idoraga chaqirtirmay, o‘sha yerning o‘zida ishni 
bir yoqlik qila boshlaganini ko‘rganda esa, mu­
nosabatlarining mana shunday tarang turgani 
ma’qulmikan deb o‘ylab ham qo‘yar edi.
Bu vaqt hamma jabhalarda ish boshlanib 
ketgan edi. Qirlarning orqasidan skreperlar-
ning ovozi eshitila boshladi, qiyalikdagi tandir­
da chirsillab archa yonadi, daryo sohiliga yangi 
so‘qmoq lar tushdi, ishga chaqiruvchi rels jarangi 
quloqlarga sinashta bo‘lib qoldi. Trassaning o‘zi 
uzun emas, lekin ishning qiyini bo‘lg‘usi yo‘lni 
to‘sib turgan ikki yassi tepalikni qirqib olib tash­
lash edi. Ayniqsa narigisi, tog‘ etagidagisi devor 
kabi tikka, uzoqlarga cho‘zilib ketgan, go‘yo bu 
yerdan yo‘l o‘tmasin deb ataylab yasab qo‘yilgan­
dek, Dovtepa degan nom ham ehtimol shu bilan 
bog‘liqdir. Bu tepa nuqul qoya toshli tog‘ jinslari-
dan iborat bo‘lib, uni portlatishdan boshqa cho­
ra yo‘qligi loyihadayoq ko‘rsatilgan edi. Shuning 
uchun bu tepada hozirdan o‘nlab qiya quduqlar, 
shurflar kovlash zarur deb topilib, asosiy kuch 
o‘sha yerga tashlandi, cho‘kichli parma dast-
gohlari o‘rnatila boshladi.
Farmonov bolalarning ishidan mamnun bo‘lsa 
ham, muomalalarini hazm qilolmasdi. Ular ning 
muomalalari juda jo‘n, sodda, «boshlig‘imiz» deb 
hayiqish yo‘q, go‘yo o‘z tengqurlaridek. Aslida 
hech kim boshliqning obro‘sini tushirishga uri­
nayotgani yo‘qdir, lekin Farmonovga ularning 
har bir qilig‘i shunga qaratilgandek tuyular edi.
Bir kuni portlatish tarmoqlarining monta­
ji haqida yo‘riqnoma bo‘ldi. To‘lagan bilan yana 

---