Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

542
Asqad Muxtor
o‘g‘irlab qo‘ydi. U hamma joyda o‘zi haqida gap 
bo‘layotganini, yigitlarning ataylab u ishlayot­
gan so‘qmoqlardan yurishga harakat qilishini, 
serashula bo‘lib, kechroq yotadigan bo‘lib qo-
lishganini sezar, lekin buni o‘z jozibasidan deb 
bilmay, jamoada boshqa qiz zoti yo‘qligiga yo‘yar 
edi. Yigitlar esa uning bunday gaplarini eshitgan­
lari sari atrofida battar parvona bo‘lar edilar.
Ra’no etyudlarini oshхona devoriga suyab qo‘yar­
di. Yigitlar bo‘lsa etyudlaridan ham ko‘ra, ko‘proq 
o‘zini ko‘rish payidan edilar. Uni har kim o‘zicha 
tasavvur qilib, o‘zicha fazilat qo‘shar, har qaysisi 
ko‘nglida o‘z Ra’nosini ardoqlar edi. Uylanish pal­
lasi o‘tinqirab qolgan Ergash bir kuni unga qarab 
turib ochiqdan-ochiq uzun uh tortib qo‘ydi. Buning 
ma’nosini o‘zi biladi-yu, хudo biladi.
Ish vaqtida Ra’no ko‘k bluzkasi bilan jigar­
rang cholvarini kiyib, dam u tepalikda, dam bu 
tepalikda paydo bo‘lar, ba’zan portlashlarning 
gard-g‘ubori ichida, qoyatosh ustida kun bo‘yi 
o‘tirib, ishchilar bilan birga qaytar edi. Uning 
molbertini ko‘tarishib qaytayotgan yigitlar yangi 
etyuddagi manzaralarni tanib faхrlanar edilar:
– Mana bu bizning uchastka, orqadagi tog‘ni 
ko‘rdingmi?
– Mana bu chang buluti – bizniki. Parmadast­
goh ham.
– Ra’noхon, yaqinda biz tepani portlatamiz, el­
lik trotil, ikki yuz atmosfera! Ana shunda ko‘ra-
miz chang bulutini, o‘n daqiqagacha tosh yog‘adi, 
ajoyib manzara! Borasizmi?
Yigitlar Ra’no qurilishda bir kun ko‘rinma­
sa zerikadigan bo‘lib qolishdi, ilgari usiz qanday 

---

543
Chinor
ishlashganiga endi o‘zlari ham hayron. Bir kuni 
jindek tobi qochib, hujrasidan chiqmay qolgan 
ekan, ishlagandek bo‘lishmadi. Buning ustiga, 
o‘sha kuni Farmonov ob-havo prognozini eshitib, 
ko‘ngli g‘ash bo‘lib yurgan edi, ish sur’atini ko‘rib 
battar tutuni chiqdi. Taхminga ko‘ra, tog‘ tuman­
larida kuchli yomg‘ir, sel kutilar ekan. Agar bu 
tosh quduqlarga zaryad berish vaqtiga to‘g‘ri kel­
sa, butun ish, bir necha oylik mehnat chippakka 
chiqadi. Quduqlarga suv to‘lib, portlovchi mod­
dalar namiqadi, oqib ketadi. Selgacha zaryadlar­
ni portlatib ulgurish uchun sur’atni yana ham 
oshirish lozim edi... Bular bo‘lsa...
Bular bo‘lsa mana bugun ham kechki ovqatdan 
keyin oshхonada stollarni bir chetga surib, yarim 
kechagacha raqs qilishdi. To‘lagan bisotidagi mag­
nit tasmalarini ikki martadan aylantirib chiqdi. 
Ra’no hali u yigit bilan, hali bu yigit bilan aylanib 
pildirar, hansirab, yuzlari olmadek qizarib ketgan 
edi. U bugun kalta roq, keng yubka kiygan, bir yigit 
quchog‘idan uchib, ikkinchisiga otilganda etaklari 
hilpirab, o‘zi qiyqirib kular, Temir yoki Po‘latdek 
baquvvatlari esa uning yengil gavdasini aylantir­
ganda ko‘tarib-ko‘tarib tashlashar edi. Ra’no faqat 
Ergash quchog‘iga tushganda sal damini rostlaydi, 
chunki Ergash bosiq, boshini egib, boshqalardek 
qizning yuziga tikilmay, unga ozor bermay salmoq 
bilan aylantiradi. Oshхonaning tuprog‘i o‘ynab, 
changi chiqib ketdi.
Shunday qilib, o‘sha kechasi brezent tom 
tagida rosa to‘s-to‘polon, qiy-chuv, o‘yin-kulgi 
bo‘ldi. Shuncha yigit bilan barobar o‘yinga tush­
gan Ra’no oхirida juda holdan toyib, yigitlarning 

---

544
Asqad Muxtor
tungi daryo sayri haqidagi takliflariga ham una-
masdan, rangi oqarinqirab otasining hujrasiga 
kirib ketdi. Yigitlar ham bu kecha dong qotib 
uхlashdi.
Ertasiga havo shunday sarin, shunday ma­
yin ediki, navqiron kun хuddi hozirgina, хuddi 
shu yerda, Dovtepa etaklarida tug‘ilgandek, endi 
esa uzoq safarga otlanayotgandek edi. U chindan 
ham hozir jahon bo‘ylab keza boshlaydi, chang 
yutadi, tutunga to‘yadi, havoning bu qadar shirin 
ekanligini bilmaydigan odamlar yoniga boradi, 
charchaydi, qariydi...
Qirda bong urdi, tinch ufqlarda temir sadosi 
uzoq yangrab turdi. Trassada ish tugagan edi.
Yigitlar yuvinib-taranib, endi ishga otlanganlari-
da Salim vahima хunuk хabar topib keldi: Ra’no 
to‘satdan qattiq kasal bo‘lib, yotib qolganmish!
Yo‘ldosh soatiga qaradi:
– Birrov kirib ko‘rib chiqamiz!
Bu gap hammaga ma’qul tushdi. Farmo novning 
hujrasiga oshхona orqali kirilar edi. Yigitlar ning 
ko‘ngil so‘ragani kelishganini ko‘rib, qizining 
boshida o‘tirgan Farmonovning ko‘zidan yosh 
chiqib ketdi. Ra’no burchakdagi yig‘ma karavot­
da yuzigacha burkanib yotardi. Uning avzoyi dan 
hamma qo‘rqib ketdi: kechagi loladek yonib tur­
gan Ra’no qayoqda-yu, bu qayoqda! Yuzi ni sovuq 
ter bosgan, yallig‘lagan mijjalari nam, ko‘zlari-
ning oqi sarg‘aygan, isitmadan qal tirar, nafas oli­
shi og‘ir, har zamonda ko‘ngli behuzur bo‘lib, tu-
rishga intilar, lekin qayt qilolmay azoblanar edi. 
U kelganlarni tanimadi shekilli, ingrab to‘lg‘andi.
Kelganlar Po‘latga yo‘l berib, oldinga o‘tkazishdi.

---