Chexovning garov hikoyasi qaxramonlariga chizgilar

Taqriz 3
Anton Chexovning “Garov” hikoyasi o’zida inson hayotining ma’nosi tushunchasini aks ettiradi. Asar 1888-yilda, yozuvchining o’limidan olti yil avval yozilganidan ham hikoya o’zida Chexovning hayot haqidagi kechinmalarini mujassam qilganini anglash mushkul emas. Muallif boy bankir va yosh yurist o’rtasida tuzilgan bitim haqida hikoya qiladi. Bitimning mazmuni – dunyo lazatlaridan, insonlar bilan aloqadan voz kechish – umuman olganda, yosh yigitning o’n besh yil davomida atrof-muhitdan uzilib yashashi. Kelishilgan shartlar bajarilgan holatda, bankir yigitga ikki million to’lashi kerak bo’ladi. Bu shartga hammaning ham ko’nishga jur’ati yetmasligi aniq.
Bahsning mavzusi ham bankirning insonlar taqdirini hal qilishga qodirman deb o’ylashiga ishora qiladi. Ulkan boylikka ega bo’lgani tufayli u yigit garovga rozi bo’lgan taqdirda ham uzoq bardosh bera olmasligiga amin edi. O’n besh yildan so’ng boyning ongida nimadir o’zgardimi? Yo’q. Uni hamon faqatgina boyligi qiziqtiradi, xatto buning uchun o’n besh yil quyosh nurini ko’rmagan yigitni o’ldirishga(!) ham tayyor.
Ikkinchi qahramonga kelsak, Uning hayotga, umuman, hamma narsaga bo’lgan qarashlari o’zgardi. Avvaliga zerikish va yolg’izlikdan qiynaldi. Ammo, kitoblarning turfa xillari bilan tanishib borar ekan, aytish mumkinki, u bir necha sarguzashtlarga boy umrlarni yashab o’tdi. Venetsiyalik taniqli dramaturg Karlo Goldoni aytganidek, “qo’lida yaxshi kitobi bor inson hech qachon yolg’iz bo’lmaydi”. U haqiqiy donishmandga aylandi va dunyoning o’tkinchi hoyu-havaslaridan yuz o’girdi. Oxir-oqibat o’z yutug’idan voz kechgan yigit, bu qarori orqali insonning boylikka o’chligiga nisbatan o’z nafratini izxor etdi. Yosh yurist bunchalik uzoq yillar davomida sog’lom fikrlash qobiliyatidan ayrilishi mumkin edi, lekin ozodlikda bo’lsa ham, bankir shunday holatga tushdi va odam o’ldirishga qaror qildi.
Hikoya qisqa, sahifalari oz bo’lsada, muallifning fikrlari o’quvchining qalbida chuqur iz qoldiradi, kitoblarning hayotimizdagi o’rni to’g’risida fikrlashga undaydi.
Bobur