Человеческий капитал мира

Тадбиркорликни ривожлантириш анъаналарини шакллантириш

• Ўзбекистоннинг ҳозирги ҳудуди ҳақли равишда қадимги деҳқончилик марказларидан бири ҳисобланади. Бу йерда ерамиздан аввал ҳам пахта, бошоқли дон, полиз, узум ва бошқа екинлар йетиштиришни ўрганганлар. Чорвачиликни ривожлантириш учун чўл ва бокира ҳудудлардан фойдаланилган. Қишлоқ хўжалиги билан шуғулланган аҳоли асосан қишлоқ хўжалиги екинларини, кўпроқ суғоришни талаб қилмайдиган дарёларнинг қуйи оқимида йетиштирган. Лекин ғалла ва техник екинлар, сабзавот ва мева йетиштириш билан шуғулланувчи аҳоли сонининг кўпайиши билан суғорма деҳқончиликка босқичма-босқич ўтиш бошланди. Каналлар ва бошқа ирригация иншоотлари қурилди.
• Деҳқон хўжаликлари шакллана бошлади, меҳнат тақсимоти пайдо бўлди. Бу ўзгаришларнинг барчаси ҳунармандчиликнинг ривожланишига ёрдам берди. Деҳқонлар ва чорвадорлар учун уларнинг оилалари нафақат тобора илғор асбоблар, балки уй-рўзғор буюмлари, кийим-кечак, поябзалларга ҳам муҳтож еди. Ҳунармандчиликда йетакчи ўрин тўқимачилик, кулолчилик, қалай ишлаб чиқариш, шунингдек, металл буюмлар ишлаб чиқаришга тўғри келди. Ипак, жун ва пахтадан турли хил матолар тикилган: рангли чинтз, оқ калико, юпқа олтин дока. Металлчилар орасида мих, тақа, сим, пичоқ ва бошқа нарсаларни ясаш усталари ажралиб турарди. Профессионаллар буюмларни ишлаб чиқаришда металлни қайта ишлаш ва зарб қилишнинг турли усулларига ега едилар. Ташқарида улар кўпинча олтин ва кумушда бадиий безаклар билан безатилган, бу жуда мураккаб технологик жараён еди.

Тадбиркорликни ривожлантириш анъаналарини шакллантириш

• Ўзбекистонда тадбиркорлик, юқорида таъкидланганидек, узоқ тарихга ега бўлса-да, унинг бозор шакллари, саноат, савдо ва молия фирмаларини яратиш жараёни 19-аср охирида, уларнинг сони кескин кўпайган пайтда кучайди. Еътиборлиси, капитал қўйилмаларнинг ишлаб чиқариш-саноат соҳасида вилоятнинг йирик тадбиркорлари доираси дастлаб хўжалик фаолиятининг савдо-тижорат йўналиши асосида шаклланади. 1890-йилларда. қадимги савдогарлар сулолалари ўз капиталларини пахтани харид қилиш ва бирламчи қайта ишлашга йўналтира бошладилар, яъни реал иқтисодий амалиётда тадбиркорликнинг молиявий, савдо ва саноат соҳаларини интеграциялашув жараёни бошланди.
• Ушбу интеграция жараёни капитални жамлаш, унинг инвестиция фаоллигини оширишга хизмат қилди ва минтақа иқтисодиётини ривожлантиришга хизмат қилди. Фарғона водийсидан пахта йетиштириш ва експорт қилишнинг жадал ўсиши муносабати билан Қўқон, Aндижон, Aсака, Марғилон шаҳарларида савдо-сотиб олиш, маркетинг фирмалари, пахтани харид қилиш ва експорт қилиш операцияларига ихтисослашган транспорт идоралари пайдо бўлди. Самарқанд вилояти, Тошкент тумани, Бухоро амирлиги, Хива хонлигида еса бундай савдо тузилмалари пахта операцияларига аниқ ихтисослашган емас еди. Улар бир вақтнинг ўзида пахтадан ташқари барча қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини олди-сотдиси, маҳаллий ва четдан келтириладиган ишлаб чиқариш маҳсулотларини сотиш билан шуғулланган.