Buyuk ipak yo’lining turizm rivojidagi ahamiyati

Ikkala ekspeditsiyaning ham universal xarakteri diqqatga sazovordir. Ahamoniylar sulolasi vakillari atrofdagi dunyoni real bilishga intilishgan.
Eng "adashgan" xalqlardan biri yahudiylardir. Isroil davlatining tarixi miloddan avvalgi 2 -ming yillikning boshlarida, yahudiy xalqining antik davr patriarxlaridan biri va Ibrohim Mesopotamiyani tark etib Kan'onga (Falastin), "va'da qilingan yurt" ga ko'chib kelganidan boshlanadi.
Keyinchalik uning avlodlari Misrga ko'chib o'tdilar. Ammo Misrdagi hayot oxir -oqibat yahudiylar uchun chidab bo'lmas bo'lib qoldi. Tarixiy maydonda o'z xalqining Misrdan chiqib ketishiga olib kelgan siyosiy arbob paydo bo'ladi. Bu Muso edi. Eski Ahdning ajralmas qismi bo'lgan Musoning beshta kitobidan to'rttasi - "Chiqish", "Levilar", "Raqamlar" va "Qonunlar" qirq yillik sayohatga bag'ishlangan.
Muqaddas Kitobda shunday deyilgan: "Va Egamiz (Musoga) dedi: Men o'z xalqimning Misrdagi azoblarini ko'rdim va xizmatchilaridan ularning faryodini eshitdim. Men uning qayg'usini bilaman va uni misrliklar qo'lidan qutqarib, bu erdan olib chiqib, (va uni sut va asal oqadigan, Kan'on eriga olib boradigan yaxshi va keng erga olib ketaman) [13] ].
Shubhasiz, Misrdan Falastinga sayohat uzoq davom eta olmadi, lekin baribir qirq yil davom etdi. Bu sana Xudo tomonidan belgilangan. Musoga ergashgan odamlar yana Egamizga shikoyat qilib, Musoni toshbo'ron qilishga qaror qilishganda, “Egamiz Musoga dedi: Qachongacha bu xalq Meni g'azablantiradi? Qachongacha u men qilgan hamma alomatlar bilan Menga ishonmaydi? Misrda va sahroda qilgan ulug'vorligimni va alomatlarimni ko'rgan va meni o'n marta vasvasaga solgan va ovozimga quloq solmaganlarning hammasi, men ota -bobolariga qasam ichgan holda va'da qilgan yurtni ko'rmaydilar. ; (faqat men bilan birga bo'lgan, nima yaxshi va nima yomonligini bilmaydigan bolalariga, hech narsani tushunmaydigan hamma yoshlarga, men ularga erni beraman va Meni g'azablantirganlarning hammasi buni ko'rmaydi. "[13] Bu bashorat amalga oshdi. Faqat 40 yil o'tgach, Rabbiy 120 yoshli Musoga" va'da qilingan erni "ko'rish va Xudo tanlagan odamlarga uni to'ldirish imkoniyatini berdi.
Butun xalqning qirq yillik sayohati sayyohlik mavzusi nuqtai nazaridan qaralishi mumkinmi? Bizning nuqtai nazardan, shubhasiz. Tarix, ba'zi xalqlar kimningdir bo'yinturug'i ostida bo'lgan, azob chekkan va genotsidga duchor bo'lgan misollarni biladi. Yahudiylarning Misrdan chiqib ketishi faqat utilitarian maqsadlarni ko'zlagan, deb aytish mumkin emas.
Bunday holda, biz yana ilohiy aralashuvga duch kelamiz. Yahova butun xalqqa nafaqat yangi erlarni, balki turizmning motivatsiyasi bilan to'liq bog'liq bo'lgan "men" ni, o'zini o'zi tasdiqlashni va o'zini o'zi ta'minlaydigan yangi qadriyatlarni qayta ko'rib chiqishni va yangilashni va'da qildi.
Qadimgi Sharqda turizmning barcha turlarining xususiyatlari aniq paydo bo'lgan. Ulardan ba'zilari, masalan, ziyorat va ilmiy ziyoratlar yaxshi rivojlangan edi. Dengiz va daryo bo'ylab sayohat qadimgi Sharq tsivilizatsiyasi aholisiga ham yaxshi ma'lum edi.
Er. avv. 559-yilda fors podshosi bo’lgan Kayxusrav I keyingi ikki yil davomida Parfiya va Girkaniyani bosib oladi. Er. avv. 545- va 539-yillarda Kayxusrav hozirgi Afg`oniston, O’rta Osiyo yerlarini bosib oladi. Fors davlat hududi Hindistonning shimoliy-g`arbiy chegaralarigacha, Hindiqushning janubiy yon bag`irlari va Sirdaryo havzalarigacha yetdi. Kayxusrav shimoliy-sharqiy yo`nalishlarda o’z ta'sirini mustahkamlagach, Bobilga yurish qiladi. 539 yilda ikki oy davomida avgust-sentabr oylari Bobil yerlari bosib olinadi. Bobil podsholigi rasman saqlab qolinadi, uning ijtimoiy tuzilmasi o’zgartirilmaydi. Bobil shahri fors podsholari turadigan qarorgohlardan biriga aylanadi. Bobil davlat apparatida bobilliklar yetakchi o’rinda qolaveradi, bobilliklarning qadimgi diniy e'tiqodlariga fors podsholari homiylik qiladilar. Amalda Bobil mustaqil siyosiy birlashmadan ahmoniylar satrapiyasi (viloyatiga) aylanadi, mamlakat mustaqil siyosat yuritishdan mahrum bo’ladi, ichki siyosatda oliy harbiy va ma'muriy hokimiyat fors podshosi noibi qo’lida bo’lgan.
Bobil bosib olinganidan so’ng, barcha g`arbiy mamlakatlar (Suriya, Falastin, Finikiya) Misr chegarasigacha forslar qo’liga o’tadi. Finikiya, Bobil va Kichik Osiyoning savdo-hunarmandlar qatlamlari tranzit savdo yo’llarini xavfsizligini ta'minlaydigan kuchli markazlashgan davlatdan manfaatdor bo’lganlar. Shu sababli ular fors davlatini qullab-quvvatlaydilar.
Hozirgi tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, Gaumata to’g`risidagi faraz yolg`on, hokimiyatga haqiqiy Bardiya kelgan. U yetti oylik boshqaruvdan so’ng, 522 yil 29 sentabrda yetti fors urug`i aslzoda vakillari bo`lgan fitnachilar tomonidan o’ldiriladi. Fitnachilardan biri 28 yoshli Doro (er. avv. 522-486-yillar) podsho bo’ladi. Doro I er. avv. VII-VI asrlarda Kayxusravgacha hukmron bo’lgan ahmoniy podsholari avlodidan edi. U urug` aslzodalari oliy tabaqasiga mansubligi tufayli Bardiya bekor qilgan imtiyozlarni qayta tiklaydi. Doro I taxtga o`tirishi bilan unga qarshi Bobilda ko`tarilgan qo’zg`olonni bostirayotgan bir vaqtda Fors, Midiya, Elam, Margiyona, Parfiya, Sattagidiya (hozirgi Afg`onistonda) O’rta Osiyoning sak qabilalari va Misr qo’zg`olon ko’taradilar. Forsda o’zini Bardiya deb e'lon qilgan Vaxayazdata nomli kimsa Doroga qarshi qo’zg`olon ko’tarib, sharqiy Eron viloyatlari va Afg`onistongacha bo’lgan hududlarni bosib olgan. Err. avv. 521 yil 16 iyulda Doro Vaxayazdata qo’shinlarini tor-mor qilgan.
Pul-tovar munosabatlarini rivojlanishi pul islohotini o’tkazilishiga sabab bo’ladi. Er. avv. 517-yildan so’ng, Doro I butun mamlakat miqyosida yagona pul birligi, fors pul tizimining asosi 8, 4 gr og`irliklagi tilla tanga darikni joriy qiladi. Tilla tangani faqat podsho zarb qilish huquqiga ega edi. Darik tarkibida bor – yo`g`i 3 % qo’shimcha begona qotishma bo’lganligi sababli, u bir necha asr davomida Old Osiyo savdo dunyosida asosiy tilla tanga vazifasini o’tagan. Ahmoniylar davlatida undan tashqari, satraplar tasviri, provinsiyalarda podsho tasviri bilan zarb qilinadigan va qaram shahar va mamlakatlar zarb qiladigan tangalar mavjud bo’lgan. Kundalik muomala vositasi sifatida Kichik Osiyo satrapliklarida zarb qilingan podsho kumush sikli (ogirligi 5,6 gr) xizmat qilgan.
Er. avv. VI asr oxirida fors davlatining qudrati eng cho`qqisiga yetdi. Xo’jalik taraqqiyoti, qulay dengiz yo’llari, eski va yangi karvon yo’llarining namunali saqlanishi, pul muomalasining rivojlanishi xalqaro savdoni yanada o’sishiga olib keladi. Fors davlati hududidan bir necha xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan yo’llar o’tgan.Ulardan biri Lidiyadan boshlanib, Kichik Osiyoni kesib o’tib, Bobilgacha borgan. Boshqasi Bobil va Suzadan o’tib Pasargadgacha davom etgan. Bobil va Ekbatanni birlashtirgan savdo yo’li Baqtriya va Hind chegaralarigacha yetadi. Uzunligi 84 km.li kanalni qayta tiklashdi. Mamlakatni turli hududlari o’rtasida savdo aloqalari kuchaygan.
Misr Yunonistonga g`alla, polotno eksport qilib, ynigacha bo’lgan 84 kmli kanalni tiklaydi. Mamlakatning turli hududlari orasida sau yerdan vino va zaytun moyi sotib olgan, boshqa viloyatlarni oltin, fil suyagi bilan ta'minlagan. Hindistondan oltin, fil suyagi, xushbo`y moylar, Arabistondan oltin, So’g`diyonadan lazurit, serdolik, Xorazmdan feruza chiqarilgan. Bolqondagi yunon shaharlari kulolchilik mahsulotlari, Bobil g`alla, Kichik Osiyo temir va boshqa rudalarni ishlab chiqaradi. Xalqaro dengiz savdosi finikiyaliklar qo`lida qoladi.