Buyuk ipak yo’lining turizm rivojidagi ahamiyati

XITOY
Qadimgi Xitoy sivilizatsiyasi eramizdan awalgi V—III ming yilliklarda Xuanxe daryosining o'rta oqimida uzoq vaqt yopiq holda shakllanadi. Er. aw. I ming yillik o'rtalaridan boshlab Yanszi daryosi havzasini ham qamrab oladi. Xuanxe daryosi havzasi qadimda qalin o'rmonlar bilan qoplangan. Er., aw. I ming yillikda Xuanxening o'rta oqimida inlar va chjoularning o'zaro ta’siri natijasida qadimgi Xitoy etnosi vujudga keladi. Bu etnosning shakllanishida shimolda poliosiyo va avstroosiyo janubiy Osiyo tillarida so'zlashuvchi et- noslar ishtirok etadI

Xitoyda migratsiya jarayonlari hatto sivilizatsiyadan oldingi davrda ham juda faol bo'lgan va ular nafaqat quruqlikka balki dengizga ham asoslangan bo’lgan. Yodgorliklarga ko'ra, mezolit davrida ham, Shandun va Liaodong yarim orollari o'rtasida Bohayvan ko'rfazi bo'ylab dengiz aloqasi rivojlangan.
Qadimiy yilnomalardan birida, bambukdan yasalgan planshetda, Xia sulolasi hukmronligi davrida, imperator Yu tomonidan suvlardan (ya'ni dengizlardan) foydalanish haqida afsonalar keltirilgan.
Miloddan avvalgi 2 -ming yillikning o'rtalarida. Sariq daryo havzasida qadimgi Xitoy sivilizatsiyasi tug'ilgan. Miloddan avvalgi 2 -ming yillikning oxiriga kelib Xitoylar Sharqiy Osiyoga joylashib, Hind -Xitoy yarim orolining shimoli va janubidagi Amur sohillariga etib kelishdi. Xitoyliklar Tinch okeaniga kirishga harakat qilib, o'z erlarini yuvayotgan dengiz suvlarini faol o'rganib chiqishdi. Shan-In sulolasi davrida (miloddan avvalgi XVIII-XII asrlar) Xitoy davlatining chet eldagi mustamlakalari bo'lgan. Miloddan avvalgi XI asrda Chjou sulolasi (miloddan avvalgi XII-V asrlar) imperatorlaridan biri taxtga o'tirgan paytda unga dengiz bo'yidagi Yuezen qabilasi sovg'a sifatida kema sovg'a qilgan. Miloddan avvalgi XI asrda Xitoyning alohida provinsiyalari hamda qoʻshni mamlakatlarning geografik xaritalari tuzilgan. Bu xaritalar yog'ochdan yasalgan bosma nusxalarda ishlab chiqarilgan. Ular asosan harbiy-ma'muriy yoki tijorat maqsadlarida ishlatilgan.
Miloddan avvalgi 6 -asrda Si qirolligining hukmdori dengizda zavqli sayohat qilib, olti oy davomida poytaxtga qaytmaganligi ham, Dengiz sayohatlari Qadimgi Xitoy hayotining ajralmas qismi bo'lganligidan dalolat beradi. Bu xabardan dengiz sayohatlari ko'lami haqida xulosa chiqarish mumkin.
Savdo va zavq kemalaridan tashqari, qadimgi Xitoyda dahshatli harbiy kemalar ham bo’lgan. "Har xil turdagi kemalar bor: katta qayiqlar, kichik qayiqlar, tez minadigan kemalar, ko'p qavatli fregatlar, qorovullar va boshqalar", deb yozadi yilnomachi. Shuningdek, u miloddan avvalgi 485 yilda U va Si qirolliklari o'rtasidagi yirik dengiz jangi haqida xabar beradi. Ma'lumki, bu qirolliklarda maxsus "kema pavilonlari" - kemasozlik zavodlari bo'lgan, bu yerda harbiylardan tashqari, fuqarolik kemalari, xususan, hukumat amaldorlari va elchilar uchun qurilgan.
Sin Shixuandi, In Chjen (mil. av. 259—210) — Sin saltanati podshosi (mil. av. 246— 221), Xitoy imperatori (mil. av. 221—210). Sin hukmdorlari xonadoniga mansub boʻlgan. Xitoydagi oltita podsholikni bosib olib, mil. av. 221-yil yagona markazlashgan Sin imperiyasini barpo etgan va oʻzini birinchi Xitoy imperatori — S.Sh. deb eʼlon qilgan. Uning davrida, mil. av. 215/214-yil Buyuk Xitoy devorini ilgari mavjud boʻlgan chegara istehkomlari bilan yaxlit holga keltirish jarayoni boshlangan. 
Sin Shi Xuandi mamlakatda qonuniylik falsafasiga asoslangan o'ta qattiq diktatorlik rejimini joriy etdi. Uning davlat mafkurasining mazmun-mohiyati qonun ustuvorligiga asoslangan bo‘lib, kichik jinoyat uchun ham o‘ta qattiq jazolanishi, hech kimning hatto katta jinoyat haqida o‘ylamasligi kerakligi e’lon qilingan. O'lim jazosining 12 turi mavjud bo'lib, ulardan eng insonparvari boshni kesish edi. Bu dahshatli terrorizm hududida ommaviy harakatlar ilgari rasmiylar bilan kelishilmagan bo'lishi ehtimoldan yiroq emas.
Ammo bu umuman sayohatlar bo'lmagan degani emas. Sin Shi Xuandi davrida uzunligi 150 km bo'lgan "Sehrli kanal" qurilgan. U tog 'tizmasi orqali qazilgan va Xitoyning shimoli va janubini bog'lab, daryolar bo'ylab ichki 1500 km uzluksiz navigatsiya yo'lini yaratgan. Sin ShiXuandi davrida "davlat-byurokratik" turizm rivojlandi. Imperatorning o'zi, katta mulozimlar bilan, butun mamlakat bo'ylab bir necha bor tekshiruv safarlarini amalga oshirdi. U, shuningdek, dengiz safarlarini ham e'tiborsiz qoldirmagan - miloddan avvalgi 215 va 210 yillarda. Tayvan oroli bilan savdo aloqalari uning hukmronligi davrida muntazam bo'lib kelgan.
Sin ShiXuandi hukmronligi davrida o'lmaslik sirini saqlagan germitlar yashagan orollarni qidirish davom ettirildi. Haqiqiy imperiya miqyosida, miloddan avvalgi 219 yilda, u Taoist faylasuflar va saroy sehrgarlari Xan Chjun va Syu Shi, shuningdek, kimyogar Xu Fu boshchiligida ekspeditsiya uyushtirdi, unda bir necha ming kishi qatnashdi. To'g'ri, ular orollarni topa olmay yoki ehtimol qidirmay, oxir-oqibat Koreya yarim orolida aholi punktiga asos solishdi. Ularni tarixdagi birinchi siyosiy muhojirlar sifatida ko'rish mumkin.
Kochmanchi qabilalar hujumidan bezor bo'lgan imperator Sin Shi Xuandi Xitoyning shimoli-g arbiy chegaralarida dushman o‘ta olmaydigan, karvon savdo yo'llarining xavfsizligini ta’minlaydigan baland va uzun mudofaa devorini qurish haqida buyruq beradi.
Sin Shi Xuandi davrida sugorish shaxobchalari ancha kengaytiriladi, jumladan, hozirgi Shensi viloyatida Sin daryosi bilan Lo daryosini birlashtirgan katta kanallar qaziladi. Bir qancha yo'lar qurilish, og'irlik, uzunlik va hajm o'lchovlari yagona sistemasining joriy etilishi, shuningdek, yozuvni isloh qilish ichki va tashqi savdoni rivojlantirishga yordam bergan edi.

Miloddan avvalgi III asrda Xan sulolasi davrida(mil avv 206 milodiy 220) sayohat intensivligi sezilarli darajada oshdi. Bunga ikki omil yordam berdi: mamlakatda mukammal aloqa yo'llarining mavjudligi va siyosiy hayotning liberallashuvi. Shunday qilib, kommunikatsiyalarning rivojlanishi munosabati bilan sayohat qilish uchun ma'lum shartlar qo'yildi. Xan sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi bilan ichki siyosiy hayotda “ertish” boshlandi. Bu sayohatning rivojlanishiga foydali ta'sir ko'rsatdi.

Xan sulolasi hukmronligi davrida dengiz sayohatlari sezilarli darajada faollashdi. Bu davrda janubiy dengizlar va Hind okeanining bir qator davlatlari va xalqlari bilan tashqi savdo va diplomatik aloqalar o'rnatildi, Koreya yarim oroli orqali Yaponiya bilan doimiy aloqalar o'rnatildi.
Xan sulolasi davrida 1000 dan ortiq dengizchilar bo'lgan ulkan ko'p qavatli kemalar (to'rt qavatli gigantlar) yaratilgan. Bu harbiy va diplomatik xarakterdagi uzoq masofali dengiz ekspeditsiyalari uchun mo'ljallangan kemalar edi. Ularning imperatorning amaldorlari va elchilari uchun maxsus kabinalari bo'lganligi bejiz aytilmagan. Ko'rinishidan, Xan sulolasi davrida imperiya floti bir necha ming kemalardan iborat edi. Dengizchilarni o'qitish uchun hatto sun'iy ko'l ham qurilgan.
Kartografiya ham rivojlanishda davom etdi. Bizgacha saqlanib qolgan eng qadimgi xaritalar (miloddan avvalgi 168 yil) Xan sulolasi davriga tegishli. XX asrning 70-yillarida ipakdan yasalgan ikkita kartada topilgan. Ulardan biri faqat geografik, ikkinchisi harbiy, miloddan avvalgi 183 yildagi qo'shinlarning joylashuvini ko'rsatadi.
Qadimgi Xitoy – futbol dunyoga kelgan joydir.
 
Xitoylik tarixchilar aytishlaricha, futbol Qadimgi Xitoyda paydo bo’lgan. Xitoyliklar bu sport turi bilan hali m.a. 1000 yillarda shug’ullanganliklariga tasdiqlar mavjud. Ancha keying eslatmalar m.a. 205 yillarga taaluqli – bizning asrimizning boshlanishi vaqtiga. Bu vaqtda, Xan sulolasi boshchiligida, futbolning ilk ko’rinishi “chju ke” o’yini keng tarqalgan edi.

Xitoyning an'anaviy eksport tovarlari ipak bo'lib, u miloddan avvalgi 6 -asrga qadar tijorat monopoliyasida bo'lgan, Vizantiya imperatori Yustinianning buyrug'i bilan ipak qurti pillasi yashirincha rohiblarning tayoqchalari bilan Xitoydan eksport qilingan.

Xitoydan bo'lgan buddist missionerlar Hind -Xitoy bo'ylab yurishlarini boshlaydilar.
Xitoyliklar antik davrda eng "tarixiy" xalqlardan biri bo'lganligi va miloddan avvalgi 2 -ming yillikning o'rtalaridan yilnomalar yozishni boshlaganligi sababli, hozirda ko'plab yozma manbalar, jumladan, taniqli sayohatchilar faoliyatini yorituvchi manbalar mavjud.
Birinchi xitoylik "tadqiqotchilar" dan biri miloddan avvalgi II asrda yashagan va imperator saroyida yuqori diplomatik lavozimni egallagan Chjan Syan edi. U tez-tez ish yuzasidan chet elga sayohat qilishiga to'g'ri keldi. Mashhur xitoy tarixchisi Sima Syan "u janubiy va sharqiy chet elliklarning mehrini qozonishga muvaffaq bo'lgan va u imperatorning cheksiz ishonchidan ham bahramand bo'lgan ", deb yozadi.


ERON
Miloddan avvalgi 6-asr e.
Fors shohi Kir asosiy magistral yo'llarida muntazam ravishda kurerlik pochta xabarlarini tashkillashtirgan. Otlarni almashtirish uchun maxsus hovlilar qurilgan. Pochta jo'natmalarining ushbu amaliyoti Rim imperiyasida ham ma'lum bo'lgan va keyinchalik pochta jo'natmalarining ushbu modeli XVI asrda amaliyotga joriy qilingan.