Буюк Дедактика

БЕШИНЧИ АСОС.


Аввало ичкаридан. 33. Т а б и а т ў з и н и н г ҳ а р қ а н д а й , ҳ а р а к а т и н и и ч к а р и д а н бошлайди. Масалан, табиат қушнинг дастлаб тирноқлари, парлари ёки терисини эмас, балки аввало ички тузилишини шакллантиради. Ташқи органлари эса кейинроқ, ўз вақтида шаклланади.
Тақлид қилиш. 34. Боғбон хам шунга ўхшаб пайванд қилиш учун қаламчани дарахт пустлоғининг устидан ёпиштирмайди, балки дарахт танасини мағзигача тилиб, қаламчани иложи борича ичкарироққа яхшилаб жойлаштириб, ёрилган жойларини махкамлаб шувайди, токи дарахтнинг шираси ташқарига оқиб кетмасин, балки қаламчани озиқлантириб, унинг ўсишига ёрдам берсин.
35.Шунингдек ёмғир ёки ариқ суви билан ўсадиган дарахт, озуқани ташқи пустлоғи орқали эмас, балки ичкари кисмидаги тешикчалар орқали қабул қилиб олади. Шунинг учун ҳам боғбон, одатда, дарахтнинг шохчаларига эмас, балки томирига сув қуяди. Ҳайвон ҳам озиқ-овқатни ташқи органлари билан эмас, балки ошқозонида хазм килади ва ҳазм бўлган озуқа унинг бутун танасига тарқатилади. Шунинг учун ҳам тарбиячи билим асосларини худди шунга ўхшаб ўргатса, бундай таълимни тана, яъни хотира тезроқ қабул килиб олади ва ниҳоят у гуллаб мева тугади, яъни хорижий тилда бемалол гаплашаверади ва ишда тажриба ортади.
Қоидани бузиш . 36. Нарсаларнинг моҳиятини яхши тушунтирмасдан болага кўпроқ хат ёздириб, кўпроқ ёдлатиб уни маълумотли қилмоқчи бўлган муаллимлар хато қиладилар. Шунингдек болага ҳамма нарсани тушунтирмоқчи бўлиб, бирор меъёрга риоя қилмайдиган, илм куртакларини илдизга авайлаб пайванд қилишии билмайдиган кишилар ҳам хатога йўл қўядилар. Бу билан улар ноқобил боғбон новдани қайчи билан кесиш ўрнига, калтак билан уриб синдирганига ўхшаб ўқувчига азоб берадилар.
Тузатиш. 37. Демак юқорида айтилганларга биноан:
I. Биринчидан, нарсаларни тушуниш, иккинчидан, хотира ва учинчидан, тил ҳамда қулларни шакллантириш лоз им.
II. Муаллим ўқувчининг билиш қобилиятларини намоён қилишнинг барча воситаларига риоя қилиши ва уларни шароитга қараб қўлланиши керак. (Буни кейинги бобда қараб чиқамиз).