Буюк Дедактика

VIII. Қоида. 22. Ҳар бир темани яхши тушуниб олгунча ўрганавериш лозим. Ҳеч нарса бирданига содир бўлмайди, чунки хамма нарса ҳаракат туфайли юзага келади; ҳаракат эса изчиллик билан бажарилади. Демак ўқувчи фаннинг ҳар бир қисмини тўлиқ ўзлаштириб олгандан кейингина, иккинчи қисмини ўргана бошлаши керак XVIII бобнинг ўнинчи асосида кўрсатилганидек бунга тўла ўзлаштиргунча фақат қайта-қайта айтавериш, сўрайвериш, такрорлайвериш туфайлигина эришилади.
IX. Қоида 23. Темани (материални) яхши тушуниш учун нарсаларнинг бир-биридан фарқини, аниқ кўрсатиш керак «Ўзи яхши билган киши яхши ўргата олади» деган гап бежиз айтилмаган, Предметларнинг кўплиги болани ортиқча банд қилади, хилма-хиллиги эса чалкаштиради. Бунинг олдини олиш учун тегишли тадбирлар қўлланилиши, яъни нарсалар кўп бўлса, тартибга риоя қилиш, бирин-кетин ўрганиш лозим; нарсалар хилма-хил бўлса уларнинг фарқларига эътибор бериш, бири иккинчисидан нимаси билан фарқ килишини ҳамиша аниқлаб бориш керак. Шундагина билим пухта, аниқ, туғри бўлади, чунки, XVIII бобнинг олтинчи асосида кўриб ўтганимиздек нарсаларнинг хилма-хиллиги ҳам, моҳияти ҳам уларнинг фарқларига боғлик бўлади. Мактабларда ўқитиладиган фанлар шу методга муофиқлаштирилиши керак. 24. Муаллимларнинг ҳаммаси бундан моҳирлик билан Дарс бера олмаётганлиги учун ҳам ўқитиладиган фанларни шу метод талабларига мослаб шундаи тузиш керакки, ундан четга чиқиш осон бўлмасин. Агар бу усул тан олинса ва унга ҳамма риоя қилса, ўқитиш подшо саройида сайр қилгандек осон ва завели бўлур эди, фақат шоҳ саройига кириш имконияти ва етарли вақт бўлса бас, у ердаги нарсаларни: картиналар, нақшли безақлар, буюмлар ва бошқаларни кишининг ўзи томоша қилаверади. Худди шунингдек мактаб ҳам олам театри вазифасини бажариши мумкин. Мактабга бориш имкониятига эга бўлган бола оламдаги ҳамма нарсаларни худой-таолло ва инсон бунёд эт-ан ишларни томоша қилган сингари ўз кўзи билан осонгина кўрган бўлур эди.


XXI боб
САНЪАТЛАР МЕТОДИ¹