Буюк Дедактика

Буни мактабда қандай жорий этиш мумкин. 45. Кўпчилик ўқувчиларга қўл келадиган бу
усулни синфда жорий этиш учун муаллим, энг жорий этиш яхшиси, уни қуйидагича қўлланиши лозим. ҳар бир дарсда янги материални қисқача баён этиб, сўзларнинг маъносини яхшилаб тушунтириб, уни амалда қандай қўллаш мумкинлигини кўрсатиб бўлгач, дорҳол ўқувчиларнинг бирини қонидан тургазиш керак у худди муаллимнинг ўзига ўхшатиб қайтадан гапириб берсин, ўша мисолларни келтириб қоидани тушунтирсин. Бола бирор жойда янглишиб қолса, дорҳол унинг хатосини тузатиш лозим. Сўнгра бошқа ўқувчи ўрнидан туриб, худди шундай такрорлаб берсин, лекин синфдаги ўқувчилар уни тинглаб туришлари керак сўнгра учинчи, тўртинчи ва бошқа ўқувчилар ҳам (ҳамма ўқувчилар дарсни яхши тушуниб, билиб олганларини гапириб бера оладиган, ўзлари бошқаларни ўқита оладиган бўлгунча) такрорлайдилар. Бунда ҳар доим қандайдир бирор махсус тартибга риоя қилиш шарт эмас, фақат аввал зеҳни ўткирроқ болани чақириш маъқул, чунки бўшроқ ўқувчилар руҳланиб, унга эргаша олсинлар.
Бу тартибда ўтказиладиган машқларнинг аҳамияти. 46. Бу тартибда ўтказиладиган машқларнинг, айниқса қуйидагича беш хил аҳамияти бор:
I. Ўқувчиларнинг дикат-эътибори доимо муаллимда бўлади. Чунки ҳар бир ўқувчи муаллим чақириб қолса, дарҳол ўрнидан туриб ўтилган дарсни такрорлаб бериши лозим, шунинг учун хам ўқувчи жавобгарликни ҳис этади, хоҳласа-хоҳламаса дикқат қилишга, бирор нар­сани хам эътибордан четда қолдирмасликка мажбур бўлади. Бир неча йил давомида шу тариқа дикқатни бир жойга тўплаш натижасида бола турмушда хушёрликка ўрганади.
II. Муаллим ўргатган, нарсаларини ҳамма болалар тўғри ўзлаштириб олганликларига аниқ ишонч ҳосил қилади. Агар бола­лар етарлича ўзлаштира олмаган бўлса, бу камчиликни дарҳол тузатиш имкони туғилади. Бу ўзи учун ҳам, ўқувчи учун ҳам зарурдир.
III. Бир материални шунча марта такрорлаш натижасида ҳатто энг бўш ўқувчилар ҳам дарсни бошқалар қатори тушуниб олади, зеҳни ўткиррок болалар эса материални тўла тушуниб олганидан ишонч ва қаноат ҳосил қилади.
IV. Бунча марта такрорлаш натижасида ҳамма ўқувчилар синфнинг ўзидаёқ дарсни уйда узоқ вақт тиришиб-тирмашиб ўқигандан кўра яхширок ўзлаштириб олади ва кечқурун ҳамда эрталаб китобни кўздан кечириш биланоқ ўқувчи ҳазил-ҳазил билан дарсни яхши билиб олганига ишонч ҳосил қилади.
V. Шу тариқа бола ҳар куни «муаллимлик» қилавериб, унда илмга қизиқиш ва ўз кучига ишонч туғилади, катта йиғинларда ҳам хатто муҳим масалалар ҳақида эркин гапира оладиган бўла­ди, хаётда бунинг жуда катта аҳамияти бор.