Буюк Дедактика

1. Нарсани ҳам, тилни ҳам бир китобдан ўрганиш керак. 4. Бундан келиб чиқадики, биринчидан, нарсанинг унинг ўзи билан бирликда ўрганиш лозим, чунки нарсалар номсиз мавжуд бўлмайди ва идрок этилмайди; балки улар бирлаштирилгани учун хам маълум бир ерда мавжуд бўлади, у маълум бир харакатни бажаради. Ўйлаймизки, шу фикр «Тиллар эшиги»ни хар ҳолда муваффақият билан тўзиб чиқишнмиз учун мадад бўлди, бу асарда гап қилиб тузилган сўзлар, нарсаларнинг тўзилишини ҳам ифод ал айди.
2. Тилларни тўлиқ билиш хеч ким учун ҳам зарур эмас. 5. Иккинчидан, бирор тилни тўлиқ билишнинг ҳеч ким учун зарурати йўқ ва уни тўлиқ ўрганаман, деб ўриниш - кулгили ва ақлсизлик бўлур эди. Хатто Цицерон ҳам латин тилини тўлиқ билган эмас (умуман у, латин тилини энг яхши биладиган киши ҳисобланарди), чунки унинг ўзи, масалан косиблик терминларини билмаслигини тан олган. Афтидан, у ҳеч қачон этикдўз ва кунчилар орасига бориб, уларнинг қандай ишлашини кузатмаган ва улар ишлатадиган нарсаларнинг номини сўрамаган. Турмушда ҳеч учратмаган нарсалар номини ёдлашнинг нима ҳожати бор?
Доқемий, Киннер ва бошқалар «Тил­лар эшиги»ни давом эттириб номаъқул иш килганлар, шу сабабдан биз ҳам «Латин тилига кқўшимча иловалар» номли асарни бошлаб, охиригача ёзиб тугатмадик. 6. Бизнинг «Тиллар эшиги» номли асаримизни давом эттирган бази кишилар бу ишнинг моҳиятига яхши тушунмай, болалар тушуна олмайдиган нарсаларни ифодаловчи камдан-кам учрайдиган сўзларни ҳам унга киритдилар. «Эшик» - хар холда эшик бўлиши керак эшик орқасидаги нарсаларни ўрганишни, айниқса, ё мутлақо учрамайдиган, ёки учраса ҳам кўлланмалардан (вокабулярий1лардан), луғат ва тўпламлардан кўриб, билиб олиш мумкин бўлган сўзларни ўрганишни бир оз кечиктириш ло­зим. Шунинг учун биз эскирган ва кам ишлатиладиган сўзлардан тузаётган «Латин тилига кўшимча иловалар»ни, хатто ёзиб тугатмадик.
3.Болалар ўзлари тушуна оладиган нарсаларни ўргансин; Цицерон ва бошқа муаллифларнинг асарларини катта бўлгач ўқисинлар. 7. Учинчидан, демак болаларнинг ақлини хам,нутқини кўпрок улар тушуна оладиган нарсалар асосида ривожлантириш лозим, боланинг ўргансин; Цицерон ёшига мос келмайдиган нарсаларни кейинрокқа колдириш керак. Цицерон ва бошқа буюк ёзувчиларнинг асарларини ўқувчиларга тавсия қилиш ярамайдн, чунки улардаги фикрларни болалар хали тушуна олмайдилар. Агар бола­лар асарнинг мазмунига тушуна олмасалар уни гапириб бериш маҳоратини қаердан ҳам эгаллаб олсинлар. Нутқни ва фикрни изчил ривожлантириш учун вақтни бундай мураккаб асарларни ўрганишга беҳуда сарфламаслик керак. Табиатда сакраш ҳодисаси бўлмайди, шунингдек сакраш санъатда ҳам бўлмайди, чунки санъат табиатга тақлид қилишдан иборат. Болага ракс тушишни машқ қилдиришдан олдин уни юришга ўргатиш лозим; эгарланган отнн минишга ўргатишдан олдин узун таёқчани миниб чопиш ўргатилади; ваъз айтишдан олдин ғулдирашни ва бидирлаб гапиришни, сўнгра тузукроқ гапиришни билиш керак. Гапира олмайдиган кишига нутқ сўзлашни ўргатиб бўлмайди, деган эди Цицерон ҳам (Цицерон, нотиқлик хакида, III).