Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

Almashinish-parchalanish  reaktsiyasi
.  Suvli  eritmalarda  sovun  almashinish 
reaktsiyasiga  kirishishi  mumkin.  Masalan,  natriyli  sovunni  kaliy  karbonat  bilan 
ishlanganda, u qisman kaliyli sovunga o‘tadi.  
   2RCOONa + K
2
SO
3   
        2RCOOK  + Na
2
SO
3
 
Natriy karbonat bilan kaltsiyli sovunga ta‘sir qilinganda, u natriyli sovunga aylanadi. 
(RCOO)
2
Ca + Na
2
CO
3
 = 2RCOONa  + CaSO
3
 
 
Sovun  polimorfizmi. 
Sovunlarni  ishlab  chiqarish,  qayta  ishlash  usullariga 
ko‘ra ularda bir necha polimorf turlanish sodir bo‘ladi. Ular shakli va kristallarning 
kattaligi  bilan  farqlanadi  va  har  xil  qattiqlik,  zichlik,  eruvchanlik,  Ter  kabi 
xususiyatlarga ega bo‘ladi. 
Sovunlarda 

,

,

  va 

 polimorf turlanish bo‘lishi aniqlangan. 
Tovar  holidagi  sovunlarda 

,

,

  -  fazalar  aralashmasi  aniqlangan. 

  oson   

 
fazaga aylanadi.  

  -  modifikatsiya  sovunni  sekin  sovutishda  (

  70
0
  S)  yoki  sovuq  sovunga 
mexanik  ishlov  berilganda  hosil  bo‘ladi.  Sovunlar 

  -  modifikatsiyada  yuqori 
eruvchanlik,  yaxshi  ko‘piklanish  xususiyatlariga  ega.  U 

    va   

    -  fazaga  ko‘ra 
qattiq, nam tortishi kam, kam sarflanadigan bo‘ladi. Tarkibida 

 - faza bor sovunga 

---

127 
 
ko‘ra,  ustida  shilimshik  qatlam  paydo  bo‘lmaydi,  sovuganda  sovun  o‘z  shaklini 
saqlab qoladi, yoriq paydo bo‘lmaydi va qatlamlarga ajralib ketmaydi. 

 modifikatsiya 70
0
S dan oshiq haroratga chidamli bo‘ladi. Mexanik qayta ishlashda 

-modifikatsiya 

-modifikatsiyaga  aylanadi. 

-modifikatsiyadagi  sovunning 
ko‘piklanishi past, erish tezligi baland emas, 

-fazadagi sovunga ko‘ra yumshoqroq. 

-modifikatsiya  past  haroratlarda  hosil  bo‘ladi  (30
0
S).

-  modifikatsiyadagi  sovun 

  
va 

  fazalar  orasidagi  o‘rinni  egallaydi.  Vakuum  –  quritish  uskunasida  sovun 
olinganda,  tez  quritish  natijasida  birinchi 

  -faza  paydo  bo‘ladi  va  tezlik  bilan 

-
modifikatsiyaga  aylanadi.  Bu  hol  vakuum-quritishdan  oldin  sovun  120-160
0
S  gacha 
qizdirilganda  tezlashadi.  Mexanik  ishlov  berish  (sovunni  ishqalash,  aralashtirish, 
presslash,  reshetkali  mayda  teshiklardan  siqib  chiqarish)  belgilangan  sharoitlarda 
(sovun massasining harorati, zichlashdagi bosim) sovunda 

- modifikatsiyani ko‘proq 
hosil bo‘lishiga olib keladi.