Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

Sovunning fizik-kimyoviy xossalari: 
 
Eruvchanlik.
 
Sovun  spirtda,  issiq  suvda  yaxshi  eriydi  va  natriyli  sovunlarga 
qaraganda kaliyli sovunlar yaxshi eriydi. Sovun molekulasidagi uglerod atomi sonini 
ko‘payishi,  uning  eruvchanligini  kamayishiga  olib  keladi.  Dietil  efirida,  benzinda, 
atsetonda  sovun  erimaydi.  Tuyingan    yog‘  kislotalari  sovunlariga  nisbatan 
to‘yinmagan yog‘ kislotalari sovunlari yaxshi eriydi va harorat oshganda eruvchanlik 
ortadi. Nordon sovunlar suvda qiyin eriydi, lekin qutbsiz erituvchilarda yaxshi erish 
qobiliyatiga ega. 
Elektro’tkazuvchanlik.
  Sovunlarning  suvdagi  eritmasi  elektr  toki  o‘tkazish 
xususiyatiga  egadir.  Bu  xususiyat  sovun  molekulalarini  dissotsiatsiyasi  bilan 
tushuntiriladi. 
             
RCOONa         RCOO
-
  + Na
+ 
 
Harorat ko‘tarilganda elektr o‘tkazish ortadi. Sovun eritmasiga elektrolit qo‘shilganda 
elektro‘tkazuvchanlik ortadi. 
Zichlik.
  Sovunlarning  zichligi  tabiatiga,  sovutish  sharoitiga  ko‘ra  960-1020 
kg/m
2
 oraliqda bo‘ladi. 
Erish  harorati.
  Suvsiz  sovunlarni  erish  harorati  225-270
0
S  ga  teng.  60%  li 
sovunni erish harorati  100
0
S dan past. 
Gigroskopiklik.
  Sovunlar  nam  tortish,  bo‘kish,  xususiyatlariga  ega,  bunda 
issiqlik  ajralib  chiqadi.  Natriyli  sovunlarga  qaraganda,  kaliyli  sovunlarni 
gigroskopikligi yuqori bo‘ladi. 
Sovun gidrolizi.
 Suvli eritmalarda sovun gidrolizlanadi: 
RCOONa  + H
2
O  === RCOOH  + NaOH 
Gidroliz  darajasi  sovunning  tabiatiga,  eritmaning  kontsentratsiyasiga, 
haroratiga bog‘liq. Kontsentratsiya pasayganda gidroliz kuchayadi. Harorat ortganda 

---

126 
 
sovunning  gidrolizlanishi  ham  ortadi.  Eritmaga  ishqor  va  spirt  qo‘shilganda 
gidrolizlanish pasayadi. 
Kislotalarni  sovunga  ta’siri.
  Kislota  ta‘sirida  erkin  yog‘  kislotalari  ajralib 
chiqish bilan parchalanadi. 
2RCOONa + H
2
SO
4
          2RCOOH  + Na
2
SO
4
 
Hosil  bo‘lgan  erkin  yog‘  kislotasi  neytral  sovun  bilan  reaktsiyaga  kirishib 
nordon sovun hosil qilishi mumkin. Sovunni to‘liq parchalanishi uchun uni uzoq vaqt 
qaytanish lozim. 
Qovushqoqlik.
  To‘yinmagan  yog‘  kislotalari  sovunlariga  qaraganda  tuyingan 
yog‘  kislotalar  sovunlari  ko‘proq  qovishqoqlikka  ega.  Harorat  pasayganda  sovun 
eritmalarini kiritirilishi sovun eritmalarini qovishqoqligini oshiradi. Buning natijasida 
yadro va sovun osti ishqori hosil bo‘ladi.