Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti "ekologiya"kafedrasi

O’zbekiston  hududi  yaylov  mintaqasi  landshafti  va  uning  ekologik 

asoslari:Respublikamiz  territoriyasining  dengiz  sathidan  2700-2800  m  va  undan 

---

20 

 

baland bo’lgan barcha yerlari yaylov mintaqasiga kiradi. Yaylov mintaqasi Alp va 

Subalp  o’tloqlaridan  iborat.  Uning  xarakterli  belgisi  shuki,  bu  mintaqada  buta  va 

daraxtlarning  o’sishi  uchun  sharoitning  yo’qligidir.  Yaylov  deb  atalishiga  sabab 

shuki, bu yerlarda faqat yozda mol boqib foydalanishdir. 

 

 Yaylov mintaqasining tuprog’i och va to’q qo’ng’ir rangli bo’lib, qattiq tog’ 

jinslaridan  hosil  bo’lgan,  o’simliklardan  ayniqsa  mayin  o’tlar  ancha  qalin  qoplam 

hosil qiladi. Katta xarsang toshlar, qiyaliklar, quruq toshlardan iborat maydon ko’p 

uchraydi.  

 

Yaylov  mintaqasi  tog’ning  yuqori  qismi  bo’lib,  uning  yuqori  qismi  doimiy 

muzliklar  ayrim  joylardan  tirik  mavjudotlar  yashamaydigan,  o’smaydigan  tog’ 

qoyalari bilan chegaralangan.  

 

Yaylovning  umumiy  iqlim  sharoitini  tinimsiz  sovuq,  shamollarning  bir 

tomondan ikkinchi tomonga esishini, haroratning past darajada bo’lishi tuproqning 

ayrim  joylarda  kambag’al  bo’lishi,  yorug’likning  qisqa  bo’lishi  uni  “arktika”ga 

o’xshatadi. Lekin ayrim butalarning mavjudligi uni “arktika”dan farqlantiradi.  

 

Lekin, bu yerdagi noqulay omillar ta’siri o’sha joydagi tirik mavjudotlarning 

hayotiy  jarayonlarida  o’zining  aksini  topgan.  Masalan,  Tyanshan  qarag’ayi 

Farg’ona  tog’  tizmasida  daraxt  shaklida,  yaylovda  esa  pakana  bo’yli  buta. 

Ko’pgina  olimlar  Turkiston  archasini  yaylovning  birinchi  bosqichi  deb 

hisoblaydilar.  Bizningcha  yaylovning  Turkiston  archasi  birinchi  bosqichi  bo’la 

olmaydi. Balki, tog’ning yuqori qismi asosiy landshaft hisoblanadi.  

 

O’rta  Osiyo  yaylovlarida,  shu  jumladan  Farg’ona  vodiysi,  Oloy  tog’ 

tizmasida  manzara  hosil  qilb  usuvchi  o’simliklardan  chala  buta  shaklidagi 

sug’uro’tlar,  dorivor  Farg’ona  lolasi,  karidaris  tugunak  ildiz  boychechaklari, 

yovvoyi piyoz, qo’ng’irbosh. 

 

Yaylov  mintaqasi  o’simliklar  qoplamiga  boy  bo’lishiga  qaramay, 

hanuzgacha  undan  qishloq  xo’jaligida  ham,  sanoatda  ham,  shuningdek,  boshqa 

sohalarda ham juda kam foydalaniladi. 

 

Yaylov o’simliklari qoplami, ekologik sharoiti, iqlimi va boshqa belgilariga 

ko’ra pastki va yuqorigi yaylovlarga bo’linadi.  

---

21