|
Liberal rahbar - bu rahbarning kayfiyatini, ishga munosabatini, ishdan
mamnun yoki mamnun emasligini bilish qiyin. Unda ta’qiqlash, po’pisa bo’lmaydi,
uning o’rniga ko’pincha, ishning oxirgi oqibati bilan tanishish bilangina cheklanadi
xolos. Jamoada hamkorlik yo’q. Boshliq jamoaning muammolarini ishning baland-
pasti bilan qiziqmaydiganday, go’yoki boshqa «koinotda» yurganga o’xshaydi.
Aniq ko’rsatmalar bermaydi.
Uning o’rniga norasmiy liderlar yoki o’ziga yaqin kishilar orqali qilinishi
lozim bo’lgan topshiriqlar bajaruvchilarga yetkaziladi. Uning asosiy vazifasi, uning
nazarida, xodimlar uchun ish sharoitini yaxshilash, ishdagi kamchiliklarni bartaraf
etish, kerakli maxsulotlar, xomashyo kabilarni topib kelish, majlislarda qatnashish
va xokazolardan iborat.
Xodimlar bilan mulokotda bo’lishga to’g’ri kelganda, u doimo xushmuomila
bo’lib, odob, axloq normalarini buzmaslikka xarakat qiladi, lekin xech qachon ular
bilan tortishmaydilar. Olimlarning fikricha, bunday rahbar ishi olib borgan
jamoada barcha ko’rsatkichlar doimo orqada, qo’nim ham yo’q. Liberal rahbar
ishda anarxiyani qilib qo’yib, ko’p turmay, boshqa yerdan ish qidirishga xarakat
qiladi.
Yuqorida baho berilgan boshqarish uslublari ko’proq liderlikka emas, balki
rahbarlikka taalluqli, lekin ilmiy adabiyotlarda bu ikki ibora, ko’pincha sinonimday
ishlatiladi. Aslida, eng yaxshi rahbar o’zida barcha liderlik sifatlarini ham
mujassamlashtirgan bo’ladi. chunki sof ijtimoiy psixologik ma’nodagi liderning
turlari turli sharoitlarda o’zida ko’proq namoyon etadigan shaxsiy sifatlarga ko’ra,
tabaqalanadi.
Yuqorida aytib o’tilganidek, rahbarda tug’ma qobiliyat bo’ladi, deb ham aytib
bo’lmaydi. Ikkinchi tomondan, rahbar vaziyatga qarab stixiyali tarzda tarbiyalanib
ketaveradi, deb ham bo’lmaydi. Minglab shaxs sifatlari ichida ko’plari rahbarlik
uchun qulay va ma’quldir. A.V.Petrovskiy ana shunday ijobiy sifatlarning bir
yarim mingini sanab chiqqan. Lekin ularning barchasini umumlashtiradigan,
bo’lishi lozim bo’lgan ayrim sifat qobiliyatlari borki, o’shalar haqida qisqacha
to’xtalib o’tmoq lozim.
Avvalo, xar qanday raxbarda intellekt - aql-zakovatning ma’lum normasi
bo’lishi kerak. Bu norma yaxshi raxbar uchun o’rtadan yuqori bo’lmog’i
muvofiqdir. CHunki geniy darajadagi intellektga ega bo’lgan rahbar bilan ishlash
odamlar uchun qator noqulayliklar keltirib chiqarishi mumkin, bunday aql-zakovat
qolganlarning ijobiy rivojlanishiga psixologik to’siq bo’lishini amaliyot va xayot
ko’rsatadi. Rahbardagi o’rtadan yuqori intelektni qoplab ketadigan yana boshqa
muhim sifatlar borki, ular boshqarish ishining samarasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
28
Masalan, rahbarning mustaqil fikrlilik, topqirlik, tashabbuskorlik sifatlari.
CHunki ayrim xollarda xato qilsa ham rahbar original fikrlar aytib, yo’l-yo’riqlar
ko’rsata olishi, xar bir ko’rsatilgan fikr, qilingan ishga mustaqil baho bera olishi
zarur. Xar qanday rahbar uchun kerak bo’lgan xislatdan yana biri tom ma’noda
«ziyoli» bo’lish yoki boshqacha qilib aytganda, madaniyatli bo’lishdir. Boshliq
o’zidagi madaniyatni, avvalo, muomalada, odamlar bilan bo’ladigan mulokotlarda
namoyish qilmog’i kerak. Muomala madaniyati – bu o’rinli, aniq, qisqa, samimii
gapirish madaniyati va ikkinchi tomondan, suhbatdoshni tinglash qobiliyatidir.
Jamoa faoliyatini va o’z faoliyatini rejalashtirish qobiliyati rahbar uchun
muhim bo’lgan talabalardan biridir. CHunki rejalashtirish asosida o’z-o’ztni
boshqara olish va boshqarishni tashqi faoliyatini maqsadga muvofiq tarzda
boshqara olishni ta’minlovchi muhim psixologik xususiyat yotadi. Raxbar o’z
ishini puxta rejalashtirish qobiliyatiga ega bo’lgan realistik tafakkurga ega
bo’lmog’i, ya’ni xar qanday sharoitlarda ham o’sha muammo yoki ishga taalluqli
barcha alьternativ variantlardan eng to’g’risi va maqsadga muvofiqligini tanlab
oladigan, ishni to’g’ri tashkil eta bilgan, ya’ni kam sarflab ishni uddalay olgan,
noaniq yoki tasodifiy vaziyatlarda ham ish taktikasini to’g’ri yo’lga yo’naltira
oladigan odam bo’lishi kerak.
Rahbarlik va boshqarish ikki tarzdagi ijtimoiy ‘odisalardir. Rahbarlik bu
shaxsning mavqei, boshqarish esa bevosita amaliy jarayondir. Rahbarlik mavqe
sifatida shaxsda egalik xususiyatini shakllantiradi. Bunda egalik o’z xulqi, xatti-
xarakatlari va muomila munosabatlariga nisbatan egalik xissini vujudga keltiradi.
Boshqarish esa bevosita jamoaga qaratilgan bo’lib, uning psixologik natijasi
o’zlikka nisbatan xurmat, o’zligini qadrlash, anglash kabilarni vujudga keltiradi.
Rahbar doim o’z xodimlari bilan mulokotda bo’ladi. Bu esa uni mulokot qilish
ko’nikmalarini shakllangan bo’lishini talab qiladi. Mulokot asosida ishni turli xil
tarzda tashkillashtiradi. Jumladan, ishni byurokratik, demokratik tarzda
tashkillashtirishi mumkin. xuddi mana shu mulokot shakliga ko’ra jamoada
ijtimoiy fikr vujudga keladi. rahbar ishni tashkillashtirishga ko’ra uch xil rahbarlik
stiliga ega bo’lishi kerak. Avtoritar, demokratik va liberal. Ushbu stilllarning xar
biri o’z natijasiga ega bo’lib, jamoada turli xil ijtimoiy psixologik kayfiyatni
vujudga keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
