Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

22 – MA’RUZA. TISHLI UZATMALAR.
REJA:

1. 
   Tishli uzatma turlari.
   
2. 
   Tishli uzatmalar geometriyasi.
   
3. 
   Tishli g’ildiraklar tayyorlashda ishlatiladigan materiallar.
   

1. Tishli uzatma turlari.
Tishli uzatmalar stilindrsimon, konussimon va kirmaksimon turlarga bo’linadi. Stilindrsimon tishli uzatmalar tishlarning g’ildirak ustiga joylashuviga qarab to’g’ri tishli, qiya tishli va shevron tishli turlarga bo’linadi. Stilindrsimon g’ildirakda tishlar stilindr bo’luvchi aylanasining chizig’i bo’ylab joylashgan bo’lsa, bunday tish­li uzatma vintaviy yoki qiya tishli uzatma deb ataladi.
To’g’ri tishli uzatmalardan qiya tishli farq qilib bunda tishlar umumiy uzunligi bo’ylab asta-sekin ilashishga kirib bora­di. Natijada shovqin va qo’shimcha dinamik zo’riqish kamayadi. Qiyalik burchagi qanchalik katta bo’lsa ilashish shunchalik silliq bo’ladi. Qiya tishli uzatma juftida qiyalik burchaklari bir-biriga teskari bo’ladi. Qiya tishli uzatmalar aylana tezlik 6 m/s dan katta bo’lgan (30m/s gacha) joylarda ishlatiladi. Tishli uzatmalarda boshqa tur uzatmalardagiga qaraganda quyidagi afzalliklar bor:
a) sekundiga 150 metrgacha tezlik bilan katta (bir necha ming kVt) quvvat uzata oladi va uzatish soni bir necha yuzga etadi:
b) sirtqi o’lchamlari nisbatan kichik bo’ladi:
v) tayanchlarga tushadigan kuch uncha katta bo’lmaydi:
g) foydali ish koeffistienti yuqori (0,97-0,98):
d) uzatish soniga salbiy ta’sir etadigan sirpanish hodisa­si bo’lmaydi:
e) ishlashi ishonchli, chidamliligi esa katta bo’ladi;
j) xilma-xil materiallardan foydalanishga imkon beradi. Tishli uzatmalarning kamchiliklari jumlasiga:
a) tayyorlanishining nisbatan murakakabligi;
b) ishlayotgan vaqtda, ayniqsa, katta tezlik bilan ishla­yotganda shovqin chiqarishi;
v) zarb bilan ta’sir etuvchi kuchlarning zarari qo’proq sezilishi kiradi.
Bu kamchiliklar tishli uzatmalarning afzalliklariga hech qan­day putur etakazmaydi. Shuning uchun ular mashinasozlikda asosiy o’rinni egallaydi.