Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Uzatma turlari.
Tishli uzatmalar tashqi va ichkiga, sekinlashuvchan va tezlanuvchanga bo’linadi.

17.3-rasm
17.3-rasmda tashqi ishlama sxemasi ko’rsatilgan bunda z₁2. Bu uzatmaning geometrik parametri – markazlararo masofa.

(17.3)
Kinematik parametr- uzatish nisbati qaysi zveno kirish zvenosi ekanligiga bog’liq.
Agar kirish zvenosi kichik hisoblansa, u holda uzatish nisbati quyidagi formuladan aniqlanadi:
(16.4)
Minus ishora tishli g’ildiraklarni qarama-qarshi yo’nalishda aylanayotganini ko’rsatadi. Z₁ 2 bo’lgani uchun, uzatish nisbatining absolyut qiymati u₁₂>1 bo’ladi. Bunday uzatma sekinlanuvchan bo’ladi va reduktor deyiladi.
Agar kirish zvenosi katta g’ildirak bo’lsa u holda
(17.5)
Bu holda uzatish nisbatining absalyut qiymati u₁₂<1 bo’ladi.
Bunday uzatma tezlanuvchan hisoblanadi va multiplikator deyiladi.
17.4-rasmda ichki tishli uzatma sxemasi ko’rsatilgan. Xuddi oldingi holatdagidek z₁>z₂ bo’lsa, birinchi g’ildirak tashqi tishlar bilan ikkinchi g’ildirak ichki tishlar orqali ilashmada bo’ladi.
Bunday uzatmaning geometrik parametri - markazlararo masofa:
(17.6)
Bu yyerda kinematik parametr – uzatish nisbati har doim musbat, g’ildiraklar bir xil yo’nalishda aylanadi. Agar kirish zvenosi birinchi g’ildirak hisoblansa u holda bu reduktor bo’ladi.
(17.7)
Agar kirish zvenosi ikkinchi g’ildirak hisoblansa (ichki tishlisi ), u holda bu multipulikator bo’ladi.
(17.8)

17.4-rasm
Ko’pchilik hozirgi zamon mashinalarida reduktor ko’rinishidagi tishli mexanizmlardan foydalaniladi, ular mashina dvigitelini aylanish tezligini kamaytiradi, qaysi bir o’lchamlarni qisqartirish uchun yuqori aylanishda bajariladi.
G’ildirak o’qlari qo’zg’almas murakkab mexanizmlar.