Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Qoplanish koeffisenti.
Tishli uzatmaning asosiy sifat ko’rsatkichlaridan tanafuzsiz va uning silliq ilashishi tushiniladi.17.1-rasmda bir juft tish b nuqtada ilashmadan chiqqan ikkinchi juft tish nuqtada ilashmaga kiradi, so’ng ikkinchi juft tish ilashmadan chiqadi, ilashmaga esa uchinchi juft kiradi va hokazo. Harakatni bunday uzatishda tanaffuz va tishlar orasidagi zarb, agarda real tishli mexanizmda yon zazorni hisobga olganda hosil bo’ladi. Zarbdan qochish maqsadida va tanafussiz va silliq uzatishda quyidagi shart bajarilishi kerak, bunda ikki juft ilashmaga kirmaguncha , birinchi juft ilashmadan chiqmasligi kerak. Bu shartni qoplash deyiladi. Tushunarli, qancha ko’p bir juft tish boshqasi bilan amalda ilashish chizig’ida yumalansa, shuncha uzatmaning ishi tanaffuzsiz va siliq bo’ladi.
Qoplash hodisasi qoplash koeffisenti bilan baxolanadi. 17.2-rasmda -tishning burchak qadami, 1-amaliy ilashish chizig’i uzunligi. Evolventa xossasiga asosan, ilashish chizig’ida kesma uzunligi asosiy aylanadagi yoyga teng; bu yoylar esa markaziy burchakka proporsional, taqsimlash mumkin, -amaliy ilashish chizig’ida kontakt nuqtaning siljishiga mos kelgan g’ildirakning burilish burchagi, p_b esa-asosiy aylanada tish qadami. Qoplashish koeffisenti-bu burchakni tishning burchak qadamiga nisbati yoki amaliy ilashish chizig’i uzunligini asosiy aylana bo’yicha olingan tish qadamiga nisbati:

Hisobga olib, olamiz:
Amaliy ilashish chizig’I uzunligini analitik ifodasidan foydalanib [16], nolinchi tishli uzatmalar uchun qoplashish koeffisentini hisoblash formulasini olamiz:
(17.2)

17.2-rasm
Nazriy qoplashish koeffisenti qiymati bir va ikki oralig’ida yotadi, amalda esa: 1,2< <1,8
Yuqoridagi kuzatishlardan, ilashish prosessida tanaffussiz ikki juftli ilashmalar ketma-ketligi mavjud bo’ladi, ya’ni vaqtning bir qismida esa bir juft. Natijada, ikki juftli ilashmada tishli uzatma orqali uzatilganhamma yuklar ikki juft tish orasida bo’linadi, bir juft tishli ilashmada esa hamma yuklar bir juft tishga tushadi. Shunday qilib, kinematik nisbatga qaraganda uzatma qoplashish natijasiga qarab silliq hisoblanadi, tishli uzatmalar yuk ostida ishlasa tanaffusli bo’ladi, xususiy holda tishli uzatmada hosil bo’lgan shovqin bu tanafusning natijasiga silliq ilashishni oshirish uchun va shovqinni kamaytirish maqsadida qiya tishli uzatmalardan foydalaniladi, bunda qoplashish koifisenti to’g’ri tishli uzatmaga nisbatan katta bo’lishi mumkin. Ikki juftli va bir juftli ilashmaning ishlash vaqti foizini aniqlash metodikasi quyidagini beradi, masalan: =1,25, 40% va oralig’ida ikki juft ilashish o’rin egallaydi, 60% da esa bir juftli, agar =1,7 da ikki juftli -82%, bir juftli -18%