Buxgalteriya lit

2-§. Buxgalteriya hujjatlari va ularga qo‘yiladigan
talablar
Buxgalteriya hisobining boshqa hisob turlaridan farqi
va  afzalligi    shundaki,  har  bir  xo‘jalik  muomalalarini
tegishli  buxgalteriya  schotlarida  aks  ettirish  uchun  asos

---

140
bo‘lib  hujjatlar  hisoblanadi.  Ikkinchidan,  buxgalteriya
hisobini  tashkil  qilishda  moddiy  javobgar  shaxslarning
hisobotlari,  dastlabki  buxgalteriya  schotlaridagi  yozuv-
larning  manbalari  hujjat  uchun  asos  bo‘lib  hisoblanadi.
Buxgalteriya  hujjatlarida  har  bir  amalga  oshirilgan
xo‘jalik muomalalarining qonuniyligi,  belgilangan mud-
datlarda  tuzilishi,  davlat  tomonidan  tasdiqlanganligi
muayyan  muomalani amalga oshirish uchun asoslan-
ganligi ko‘rsatilishi kerak, demak, har bir buxgalteriya
hujjati  tegishli  talablarga  javob  bergandagina  huquqiy
asosga ega  bo‘ladi.
Buxgalteriya  hisobini  yuritishda  eskirgan,  tasdiq-
lanmagan, bevosita korxona ichida ishlab chiqilgan hujjatlar
ishlatilmaydi.
Buxgalteriya  hujjatlari  quyidagi  talablarga  javob
bergandagina huquqiy jihatdan kuchga kiradi:
— hujjatning tasdiqlangan nomi;
— hujjatga biriktirilgan kod;
— hujjat tuzilgan kun, oy, yil;
— hujjatda ko‘rsatilgan xo‘jalik muomalasining nomi
yoki  mazmuni;
— xo‘jalik muomalasining miqdor ko‘rsatkichlari;
 — javobgar shaxslarning  imzolari.
  Yuqoridagi  talablar  barcha  buxgalteriya  hujjatlari
uchun  taalluqli  bo‘lib,  har  bir  hujjatning  to‘g‘riligi  tek-
shiriladi.
O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining
1994- yil 26- martdagi 164- sonli „O‘zbekiston Respub-
likasida buxgalteriya hisobi va hisoboti to‘g‘risidagi Nizomni
tasdiqlash hamda buxgalteriya schotlari tuzishni takomil-
lashtirish haqida“gi  qarorida „Xo‘jalik  muomalalarining
amalga  oshirilganligi  qayd  etiladigan  dastlabki  hujjatlar
buxgalteriya hisobi registrlariga yozish uchun asos bo‘lib
hisoblanadi“ deb  ko‘rsatilgan.
Har  bir  hujjat  tegishli  xo‘jalik  operatsiyasini  o‘zida
ifoda  etadi.  O‘zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi

---

141
buxgalteriya  hisobiga  taalluqli  hujjatlar  tizimini  ishlab
chiqadi va tasdiqlaydi.
Hujjatda  amalga oshirilayotgan  xo‘jalik operatsiyalari
bir vaqtda turli o‘lchov birliklarida  ko‘rsatilishi mumkin.
Buxgalteriya hisobida ularning holati pul o‘lchov birliklarida
yuritiladi.
Korxona buxgalteriyasiga  ichki va tashqi hujjatlar kelib
tushishi mumkin, har ikkala hujjat  buxgalteriyada to‘liq
tekshirilib, uning to‘g‘ri tuzilganligi nazoratdan o‘tkaziladi
va hujjatning to‘g‘riligini tasdiqlash maqsadida „Тekshirildi“
degan  belgi qo‘yiladi.
O‘z navbatida,  buxgalteriya hujjatlari tuzilishiga qa-
rab  dastlabki  va  yig‘ma  hujjatlarga  bo‘linadi.  Dastlabki
hujjatlar xo‘jalik operatsiyalari sodir bo‘lgan davrda tuzila-
di. Dastlabki hujjatga misol qilib kassa kirim va chiqim
orderlarini ko‘rsatish mumkin. Masalan, kassaga pul top-
shirdingiz,  sizga  shu  vaqtning  o‘zida  kirim  kassa  orderi
yoziladi yoki ombordan tovar chiqarmoqchisiz, u holda
schot faktura yoziladi.
Bir necha dastlabki hujjatlar yig‘indisiga asosan yig‘ma
hujjatlar tuziladi. Misol uchun, xazinachi kun davomida
5 ta kirim orderi va 2 ta chiqim orderi bo‘yicha xo‘jalik
operatsiyalarini amalga oshirdi va bu to‘g‘rida buxgalteriyaga
hisobot topshirdi, kunning oxirida bu hisobot yig‘ma hisobot
deb  aytiladi.  Demak,  moddiy  javobgar  shaxslarning
hisoboti yig‘ma hisobotlar deb yuritiladi.
Buxgalteriya hujjatlari qayerda tuzilishiga qarab  kor-
xonada rasmiylashtirilgan hujjatlarga va boshqa korxona-
larda rasmiylashtirilgan hujjatlarga bo‘linadi. Korxonaning
o‘zida rasmiylashtirilgan hujjatlar faqat shu korxona ichida
amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyalarini tartibga solish
uchun ishlatiladi. Keyingi yillarda O‘zbekiston Respublikasi
Moliya  vazirligi    tomonidan  hujjatlarni  soddalashtirish,
ularni  xalqaro  standartlarga  moslashtirish  bo‘yicha  bir
qator  ishlar  olib  borilmoqda.

---

142