Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

KO‘MAKCHI

Ona tili (5-sinf)

Otlarning boshqa so‘zlarga tobe bog‘lanishi uchun xizmat qiladigan yordamchi so‘zlarga ko‘makchilar deyiladi. Ko‘makchilar ko‘pincha otlarni fe’lga bog‘lab keladi. Masalan: Shahar tomon ketdi. Daryo bo‘ylab yurdi kabi. Ba’zan otni ot, sifat va ravishlarga tobelashtirib bog‘laydi. Masalan: Ona kabi mehribon. Halimdan ko‘ra katta.

Ona tili (7-sinf)

Ot, olmosh, harakat nomi va sifatdoshlardan keyin kelib, ularni hokim so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiluvchi bilan, uchun, kabi, singari, orqali, sayin kabi so‘zlar ko‘makchi hisoblanadi.

Sof ko‘makchilar bilan bir qatorda ayrim so‘zlar ko‘makchi vazifasida qo‘llanadi va ular vazifadosh ko‘makchilar sanaladi.

Atash ma’nosini tamoman yo‘qotib, faqat o‘zi birikkan so‘zni boshqa so‘zga tobelantirib bog‘lash uchun xizmat qiladigan ko‘makchilar sof ko‘makchilar sanaladi. Bilan, sari, sayin, uchun, kabi, qadar, singari, uzra, tufayli, haqida kabi ko‘makchilar sof ko‘makchilardir.

Sof ko‘makchilar urg‘u olmaydi. Urg‘u ko‘makchi bilan birga kelgan mustaqil so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi. Shuning uchun ko‘makchi ohang tomonidan o‘zidan oldingi so‘z bilan bir butunlikni tashkil qiladi, lekin yozuvda ko‘makchi doimo ajratib yoziladi.

Ba’zan bilan, uchun ko‘makchilari badiiy uslubda –la, -chun shaklida qo‘llanadi va chiziqcha bilan ajratib yoziladi.

Vazifadosh ko‘makchilarga ost, yon, ust, old, orqa, ro‘para, oldin, avval, keyin, so‘ng, tomon, qosh, bo‘ylab, qarab, ko‘ra, deya, deb, atab singari so‘zlar kiradi. Bunday so‘zlar ko‘makchi vazifasida kelganda, atash ma’nosini yo‘qotadi, shuning uchun ma’lum so‘roqqa javob bo‘lmaydi. O‘zi qo‘shilgan so‘z bilan birgalikda bitta so‘roqqa javob bo‘ladi.

Ko‘makchilar yetakchi so‘zga bog‘lanib, unga turli qo‘shimcha ma’nolar yuklaydi. Jumladan, sababli, tufayli, uchun maqsad ma’nosini; tomon, qarab, sari, bo‘ylab yo‘nalish ma’nosini; haqida, to‘g‘risida ko‘makchilari mavzu ma’nosini; kabi, singari ko‘makchilari o‘xshatish, qiyoslash ma’nosini; qadar ko‘makchisi chegara ma’nosini ifodalaydi.