Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud


Ikki so‘zni yonma-yon qo‘shish yo‘li bilan hosil qilingan so‘zlar juft so‘zlar sanaladi



Download 2,11 Mb.
bet158/253
Sana16.04.2022
Hajmi2,11 Mb.
#556792
1   ...   154   155   156   157   158   159   160   161   ...   253
Bog'liq
Bulardan tashqari, tovush o\'zgarishlarining yana quyidagi ko’rin

Ikki so‘zni yonma-yon qo‘shish yo‘li bilan hosil qilingan so‘zlar juft so‘zlar sanaladi. Masalan, qishin-yozin, erta-kech, bugun-erta va boshqalar. Bunday so‘zlar ko‘pincha yangi ma’noga ega bo‘ladi va sodda so‘zlar bilan sinonimik munosabatda bo‘ladi: qishin-yozin - doimo, erta-kech - hamisha, bugun-erta- yaqinda. Yoki umumlashtirish ma’nosini ifodalaydi: idish-tovoq (ro‘zg‘or buyumlari), qalam-daftar (o‘quv quroli), ko‘ylak-lozim (sarupo) kabi.
Juft so‘zlar doimo ikki qismdan iborat bo‘ladi. Bu qismlar zid ma’noli so‘zlardan (masalan, erta-kech, oldin-ketin, ochin-to‘qin, ostin-ustun kabi), o‘zaro yaqin ma’noli so‘zlardan (er-xotin, idish-tovoq, taxta-o‘qlov, oshiq-ma’shuq kabi) tashkil topadi.
Sodda so‘zlar bilan sinonim bo‘lgan juft so‘zlarda tasviriylik, ta’kid ma’nosi kuchliroq bo‘ladi. Masalan qishin-yozin tinmaydi jumlasi doimo tinmaydi jumlasiga nisbatan tasviriyliroq, ta’sirchanroqdir. Non-pon, choy-poy, katta-katta, tez-tez, sovuqdan sovuq, dam-badam, so‘zma-so‘z, uncha-muncha kabi so‘zlar takror so‘zlar sanaladi.
Juft va takroriy so‘zlardan o‘rinli foydalanish nutqning ifodaliligini, ta’sirchanligini oshiradi. Yuqoridagi takrorlangan yoki juftlashgan so‘zlarda ko‘pincha yangi ma’no hosil bo‘ladi: nari-beri (tez), uncha-muncha (sal,oz) kabi. Ba’zilari esa so‘z ma’nosini kuchaytirish, ta’kidlash, umumlashtirish uchun ishlatiladi: tez-tez (tezlikni kuchaytirish), sira-sira (ma’noni ta’kidlash), tun-kun (umumlashtirish) kabi.
So‘z takrorida qismlar turli shaklda bo‘ladi, shunga ko‘ra ular quyidagi turga bo‘linadi:
1. Har ikki qism bir xil shaklda: tog‘-tog‘, tez-tez, ko‘p-ko‘p kabi.
2. Birinchi qism chiqish kelishigida, ikkinchi qism bosh va jo‘nalish kelishigida: ko‘pdan ko‘p, naridan beri, yildan yil(ga) kabi.
3. Birinchi qism bilan ikkinchi qism o‘rtasida ba-,-ma qo‘shimchalari qo‘yiladi: yuzma-yuz, qadam-baqadam, dam-badam, eshikma-eshik kabi.
4. Ikkinchi qismning birinchi tovushi fonetik o‘zgarishga uchraydi: osh-posh, ora-chora, odam-podam kabi.
Juft va takroriy sozlar qismlari o‘rtasiga yozuvda chiziqcha qo‘yiladi.
Takroriy so‘zlar qismlari o‘rtasida –ma, ba- qo‘shimchalari qo‘yilganda –ma birinchi qism oxiriga, ba- esa ikkinchi qism boshiga qo‘shiladi. Masalan, orqama-ketin, dam-badam, zo‘r-bazo‘r, zinhor-bazinhor kabi.
So‘zlarni takrorlash va juftlash yo‘li bilan ravish yasalganda, ular quyidagi so‘z turkumlaridan bo‘ladi:
1. Ot-ot (qator-qator, tun-kun, yildan yilga).
2. Sifat-sifat (uzundan-uzun, ochiqdan-ochiq).
3. Fe’l-fe’l (uzil-kesil, turib-turib, qo‘sha-qo‘sha, qo‘yarda-qo‘ymay, bilinar-bilinmas).
4. Olmosh-ravish (oldinma-keyin, nari-beri).
5. Olmosh-olmosh (o‘z-o‘zidan, o‘z-o‘zicha, o‘zidan-o‘zi).
6. Son-son (birma-bir).
7. Taqlid so‘z-taqlid so‘z (taqa-taq, shart-shurt) va boshqalar.

Download 2,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   154   155   156   157   158   159   160   161   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish