Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud



Download 2,11 Mb.
bet157/253
Sana16.04.2022
Hajmi2,11 Mb.
#556792
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   253
Bog'liq
Bulardan tashqari, tovush o\'zgarishlarining yana quyidagi ko’rin

Tasdiq va inkor so‘zlar
Ona tili (7-sinf)
Ha, xo‘p, mayli singari so‘zlar tasdiq so‘zlar: yo‘q, mutlaqo, aslo singari so‘zlar inkor so‘zlar sanaladi. Bunday so‘zlar dialogik nutqda –mi so‘roq yuklamasi orqali ifodalangan so‘roq gaplarning javobi bo‘lib keladi.
-Ertaga kelasizmi?-Ha.
Bu kitob siznikimi? - Yo‘q.
SO‘ZLARNING TUZILISHIGA KO‘RA TURLARI
Ona tili (5-sinf)
So‘zlar tuzilishiga ko‘ra sodda, qo‘shma, juft va takroriy so‘zlarga bo‘linadi.
Ikki yoki undan ortiq o‘zaklardan tashkil topib, bitta so‘roqqa javob bo‘lgan so‘zlar qo‘shma so‘zlar deyiladi.
Qo‘shma fe’l va qo‘shma sonlar ajratib yoziladi. Qo‘shma so‘zlar yozilishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 1) qo‘shib yoziladigan qo‘shma so‘zlar; 2) ajratib yoziladigan qo‘shma so‘zlar. Birinchi so‘zi bir, har, hech olmoshlari bo‘lgan qo‘shma so‘zlar, qo‘shma sonlar doimo ajratib yoziladi. Qolgan barcha qo‘shma so‘zlar qo‘shib yoziladi. Birpas, biryo‘la kabi ayrim so‘zlar bundan mustasno.
Ma’nosi bir-biriga yaqin yoki qarama-qarshi ma’noli ikki o‘zakning qo‘shiluvidan tashkil topgan so‘zlarga juft so‘zlar deyiladi. Juft so‘z o‘zaklari chiziqcha bilan ajratib yoziladi. Agar juft so‘zlar -u,-yu yuklamalari bilan bog‘lansa, birinchi so‘zdan chiziqcha bilan ajratib yoziladi. Masalan: kecha-yu kunduz, past-u baland, osh-u non.
Bir o‘zakning ikki marta takrorlanishidan hosil bo‘lgan so‘zlarga takroriy so‘zlar deyiladi.
AL va KHK darsligidan:
So‘zlar tuzilishiga ko‘ra uch turga bo‘linadi:
1. Sodda so‘zlar;
2. Qo‘shma so‘zlar;
3. Juft so‘zlar va takroriy so‘zlar.
Faqat bir o‘zakdan tashkil topgan so‘zlar sodda so‘zlar hisoblanadi. Masalan: keldi, yondirishdi, yigitlarga, g‘allachilik, lalmikor, yettinchi, o‘rikzor kabi.
Ikki va undan ortiq o‘zaklardan tashkil topgan so‘zlar qo‘shma so‘zlar sanaladi. Masalan, shirinzabon, muzqaymoq, ishlab chiqarish, kungaboqar kabi.
Qo‘shma so‘zlar tilning tarixiy taraqqiyoti davomida aslida ikki va undan ortiq so‘zlarning birikuvidan tashkil topgan, lekin hozirgi o‘zbek tili nuqtayi nazardan bu birikuv o‘z kuchini yo‘qotib bir so‘zga aylanib qolgan bo‘ladi. Shuning uchun qo‘shma so‘z tarkibida alohida so‘z bo‘lib ko‘ringan qismlar (kunga-boqar, beshik-tervatar, nomoz-shom-gul) hozirgi o‘zbek tilida so‘zlik xususuyatini yo‘qotgan, bir so‘z tarkibidagi ma’noli qism (morfema)lar sanaladi.
Qo‘shma so‘zlar bitta so‘z bo‘lganidan, ularning qismlari orasiga boshqa ma’noli qismni kiritib bo‘lmaydi. Masalan, kungaboqar so‘zining kunga qismidagi -ga ni boshqa kelishiklar bilan almashtirib bo‘lmaydi. Shuningdek, bu qism egalik, ko‘plik shakllarini ham olmaydi. Ana shu xususiyati bilan so‘z birikmasidan va sodda so‘zning ko‘makchi fe’lli shaklidan farq qiladi. Solishtiring: uxlab chiqdi-uxlamay chiqdi; kunga qaradi-kun qaradi (so‘z birikmasi). Qo‘shma so‘zlar qismlari birikib bitta so‘zning tarkibiga aylangani uchun ular ko‘pincha sodda so‘zlar bilan sinonimik munosabatda bo‘ladi. Masalan, o‘sal qilmoq - uyaltirmoq, oq qilmoq - haydamoq, bayon qilmoq - so‘zlamoq; kamchiqim - pishiq, shifobaxsh - dori, hamnafas - yaqin va boshqalar.

Download 2,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish