Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud


Nisbat va bo‘lishsizlik shakllari



Download 2,11 Mb.
bet117/253
Sana16.04.2022
Hajmi2,11 Mb.
#556792
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   253
Bog'liq
Bulardan tashqari, tovush o\'zgarishlarining yana quyidagi ko’rin

Nisbat va bo‘lishsizlik shakllari yetakchi fe’l tarkibida ham, ko‘makchi fe’l tarkibida ham kelishi mumkin. Zamon, shaxs-son qo‘shimchalari, fe’lning vazifa shakllari faqat ko‘makchi fe’llarga qo‘shiladi.
Eslatma: Ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmalarida o‘zlik nisbat qo‘shimchalari faqat yetakchi fe’lga qo‘shiladi: boshlanib ketdi. Majhul nisbat qo‘shimchalari ko‘pincha ko‘makchi fe’lga qo‘shiladi: sotib yuborildi. Orttirma nisbat qo‘shimchasi asosan yetakchi fe’lga qo‘shiladi: ko‘rsatib yubordi. Birgalik nisbat qo‘shimchasi esa yetakchi fe’lga ham, ko‘makchi fe’lga ham qo‘shilaveradi: ko‘tarishib bordi - ko‘tarib borishdi.
AL va KHK darsligidan:
Ishlab chiqdi, ishlab bo‘ldi, ishlay boshladi, ishlab yuribdi, ishlab qo‘ydi, ishlab yubordi, ishlab yozdi, ishlab turibdi, ishlab ko‘rdi singari so‘zlarga e’tibor bersangiz, ularning hammasi bir umumiy ma’noni – “ishlamoq” ma’nosini ifodalaydi. Bu ma’no, asosan, ravishdosh shaklidagi birinchi qismdan anglashiladi. Ikkinchi qism esa birinchi qismdan anglashilgan leksik ma’noga turli qo‘shimcha ma’nolarni (harakatning boshlanishi, davomiyligi, tugallanishi, oson bajarilganligi, tez bajarilganligi, harakatni bajarishga uringanligi kabi) ma’nolarni yuklaydi.
Bunday so‘zlar ham tuzilishiga ko‘ra, fe’l+fe’l tarzida bo‘ladi. Birinchi fe’l so‘zning asosiy leksik ma’nosini ifodalaydi. Shuning uchun u yetakchi fe’l sanaladi. Ikkinchi qismi esa birinchi qismga (yetakchi fe’lga) qo‘shilib, unga turli xil qo‘shimcha ma’nolarni yuklaydi, lekin yetakchi fe’lning leksik ma’nosini o‘zgartirib yubormaydi.
Undan yangi fe’l hosil bo‘lmaydi. Shuning uchun bunday fe’llarga ko‘makchi fe’llar deyiladi.
Shuni ta’kidlash kerakki, faqat ko‘makchi fe’l vazifasini bajaruvchi alohida fe’llar mavjud emas. Bir qator mustaqil fe’llar yetakchi fe’lga qo‘shilganda ko‘makchi fe’l vazifasida keladi.
Ularga quyidagilar kiradi: boshla, yot, tur, bor, o‘tir, bo‘l, bitir, bit, ol, ber, qol, qo‘y, chiq, bor, kel, ket, yubor, tashla, sol, tush, yot, qara, boq va boshqalar.
Yuqoridagi fe’llar faqat yetakchi fe’lga qo‘shilgandagina ko‘makchi fe’l vazifasida keladi. Yetakchi fe’l esa ravishdoshning –(i)b va –a, -y shakllarida bo‘ladi.
Masalan,

O‘qib

tur

yubor

o‘tir

bo‘l

ol

ber

qol

chiq

kel

tashla

boq

yot

Keyingi so‘zlar ko‘makchi fe’llar bo‘lib, ular ravishdosh shaklidagi yetakchi fe’lga qo‘shilib, turli xil qo‘shimcha ma’nolarni anglatmoqda.



Download 2,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish