Бухоро давлат университети

Оғишма (уклонени)	- 5	- 4	- 3	- 2	- 1	0	+ 1	+ 2	+ 3	+ 4	+ 5
У		81 - 100	101 - 120	121 - 140	141 - 160	161 - 180	181 – 200	201 – 220	221 - 240	241 - 260	261 - 280	281 - 300
I	- 2 4 - 1 5	-	-	-	-	-	-	1	2	1	2	3	9 -2 24 -1	II
		-	-	-	8	9	5	1	1	-	-	-
0 6		1	6	5	4	1	-	-	-	-	-	-	17 0
III	+ 1 7 + 2 8	12	5	-	-	-	-	-	-	-	-	-	17 +1 3 +2	IV
		3	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
		16	11	5	12	10	5	2	3	1	2	3	70

IV квадронтдаги сонлар ижобий оғишмаларга кўпайтирилади, II ва III квадрантлар ҳисоблари ҳам шу сабабларга кўра (-) бўлади, улардаги такрор сонлар битта ижобий ва битта салбий оғишмаларга кўпайтирилади.
Масалани бундай ҳал қилиш мумкин:
I III

II

Барча частоталардаги оғишмалар йиғиндиси барча 4 та квадрантларнинг умумий суммаси қуйидагича: b ва S кабиларни ҳар бир қатордагина аниқлаймиз. в аҳамиятини аниқлашда бизга маълум бўлган в (вх ва ву) аҳамияти маълум f, c, G яъни оддий ва квадратик оғишмани аниқлаймиз А дан х қатордаги в у қатордагини. Биринчи х қатордаги вх учун ҳосил қиламиз.

а	1	2	3	4	5
+	2	3	1	2	3
-	10	12	5	11	16
	- 8	- 9	- 4	- 9	- 13
Σ ра	- 8	- 18	- 12	- 36	- 65 = - 139

.
Худди шу усул билан в_х ҳам аниқланади, иккинчи (у) қатор учун . Келтирилган қатор (х ва у) даги маълумотларни батафсил ечиш учун қайишиш усули орқали ечиш мумкин. Комбинацион усул билан ҳам катакдаги қатор (х ва у) ечилади.
S₁ = Σ ра = 34 – 173 = - 139

S₂ = a₁ + c₁ = 2 a₂ + 2 c₂
S₂ = Σ ра² = 34 + 173 + 48 x 2 + 253 x 2 = 34 + 173 + 96 + 506 = 809

S = = = = =47
U қаторни ечилиши:
S₁ = a₁ – c₁ = 23 – 42 = -19
b₁ y =
S₂ = a₁ + c₁ + 2 a₂ + 2 c₂ = 23 + 42 + 6 + 18 = 89
b₂ y =
S y = = = ± 1,10
Формуладаги ҳарфларни топилган сонлар билан алмаштириб ҳосил қиламиз.

Х қатордаги		Решётка
	а1	а2
р	34	48
3	3	3
2	5	8
1	6	14
3	9	23
2	11	-
5	-	-
10	54	-
12	44	119
5	32	75
11	27	43
16	16	16
70	173	253
n	C1	c2

Y қатордаги		Решётка
	а1	а2
р	23	3
3	3	3
17	20	-
17	-	-
27	33	-
9	9	9
70	42	9
n	C1	c2

Корреляция коэффициенти:
r =
Қаторлар орасидаги яъни вобланинг тана узунлги ва кўз диаетри билан ўзаро юқори даражали салбий корреляция мавжуд. Бу мавжудлик 88 % коэффициент билан белгиланади. қайси вақтдаги ким корреляциясига 50 % коэффициентга эга бўлса, бундай пайтда ўртача деб қабул қилинади. 70 80 % корреляция коэффициенти бўлса, унда юқори деб қабул қилинади, агарда 20 – 30 % ли коэффициент бўлса, бўш ёки суст деб айтилади.
Корреляция коэффициентининг ўртача хатоликнинг қуйидаги формула билан аниқланади. m₂ = .
Ихтиологик тадқиқотларда корреляцион коэффициентнинг ўртача хатолигини топиш усулидан фойдаланиш керак. Корреляция коэффициенти иккита белгининг ёки иккита хусусият орасида боғлиқлик борлигидан далолат беради. Аммо қуйидаги саволга жавоб бермайди: бир белгининг иккинчи белгидан бўладиган ўзгариш қандай размерда бўлишини айтиа олмайди. Бу саволга жавобни регрессив коэффициенти орқали жавоб олиш мумкин. Регрессив деб бир хусусиятнинг иккинчи хусусиятга нисбатан ўзгариш муносабатига айтилади.
Регрессия коэффициенти R.
ва .
Регрессия коэффициенти R билан белгиланади, бу ерда тадқиқотчининг қизиқишига боғлиқ. Иккинчи хусусият (боғлиқ) нинг биринчи хусусиятдаги ўзгариш (мавжудлик) эътиборга олинса, у қуйидагича белгиланади: . Агарда тескари бўлса, биринчи ўзгариш иккинчисига нисбатан бўладиганни билиш учун билан белгиланади. биринчи коэффициент қуйидаги формула билан белгиланади: ; иккинчиси эса қуйидаги формула билан аниқланади: . Сиғмани ҳисоблашда бу ерда сонлар орасидаги хатоликлар ҳисобга олинади. Шунинг учун ҳам сиғма охирига ёзилади (юмалоқ сиғма ёзилмайди). Тасаввур қилинг вобланинг ёши билан унинг тана ўсиши ўртасида регрессия коэффициентини аниқлашга тўғри келса, = 2,96. бу дегани балиқ ёши катта бўлиши билан бир йилда унинг узунлиги 2,96 см ўсганлигидан далолат беради. Агарда иккинчи ёшда бўлса, тана узунлиги 5,92 см ўсади. Агарда билан ёзилганда эди балиқ 2,96 см узунасига ўсганлиги тўғрисида маълумот олинади. Ҳар йилга қанча ўсади. Регрессия коэффициентининг ўртача хатолигини қуйидаги формула билан аниқлаймиз: m ; m .
Ҳозирги замонда ихтиолог ишини биометрик усулсиз тасаввур қилиш қийин. Айниқса регрессия коэффициенти орқали қари балиқларни ёш балиқлар ўсишидаги фарқни аниқлашга тўғри келади. Балиқлар ёши ўтган сари унинг маҳсулдорлиги пасайиб боради. Бу эса балиқ ови бошқарилишида катта аҳамиятга эга. Бошқа усул тескари ҳисоблаш – балиқ тангачасига қараб унинг узунлигини ўсиши билан солиштириб қараб аниқлаб чиқади. Бу усулларнинг барчаси балиқ ҳаётидаги биологик ҳодисаларни илмий усулда аниқлашга имкон беради.


Вариацион статистик ишларда умумий изоҳлар.

1. 
   Ўлчовлар учун ҳамма вақт 100 га яқин экз олиш керак (100 экз шарт). Турли хил катта кичикдаги вояга етган бўлиши керак. Урғочи ва эркак зотларни алоҳида олиш зарур. Қайси вақтда 100 экз кам олиш зарур. Агарда ўрганилган тур кам сонли бўлса. Вариацион статистика қўлланмаларида ҳам 100 экз олиш қабул қилинади. Ўртача хатолик ҳаддан ташқари катта бўлмаслиги керак. Хатолик белгиланган ўртачадан паст бўлиши мумкин.
   
2. 
   Иложи борича кўпроқ белгиларни олиш керак. Яхши натижага эришилади. 2 та белги камлик қилади. Ҳозирга қадар балиқ систематикасига кўпроқ белгиларга эътибор бериш анча кам.
   
3. 
   Коррляцион боғлиқликни аниқлашда сонлар қатори 6 – 8 дан кам бўлмаслиги ва кузатишлар сони 50 дан кам бўлмаслиги керак.
   
4. 
   Вариацион қатор чегараси теоретик нуқтаи назардан ҳамма вақт энг яхшиси 3,5 сиғма ҳисоблаш яхши натижа беради.
   
5. 
   Вариацион қатор орасидаги фарқ яъни дифференция (diff) шу вақтда аниқ деб қабул қилинадики, қуйидаги формула орқали ҳисоблаганда 3 дан катта сон беради.
   
6. 
   Ирқлар устида ишлаганда морфологик белгилар билан унинг биологик аҳамиятини ҳисобга олиш параллел равишда уларнинг фарқига эътибор билан қараш зарурдир. У ёки бу ҳавзадаги балиқлар ирқини аниқлаш зарурияти туғилса, яъни ирқ таркиби ўрганилса, материални иложи борича нерест пайтда йиғиш аҳамиятлидир. Агар жинсий деморфизм яхшилаб кўзга ташланмаса унда материални танасига қараб ажратиш шарт эмас. Ишга киришдан олдин ўзгарувчан белгиларни аниқлаш керак, ирқни аниқлашда ўсиш суръатига, шаклига ва тангачага структурасига эътибор бериш керак. Белгилар орасидаги дифференцияни аниқлашда жинсий ва ёш фарқига эътибор бериш керак.
   
7. 
   Балиқлар группасини ёзганда М ± mG кабилар тўғрисида ёзма маълумот бериш керак. Вариацион қатордаги теористик вариантларнинг 3,56 ҳосиласи кўрсатилиши керак, ҳамда элторик қатор вариантлари маълумотларидан фойдаланилади.
   
8. 
   Балиқ тўғрисида маълумот берилганда тўлиқ индексларнинг маълумот ва ўлчовлари зарур бўлади.
   
9. 
   Ихтиологик тадқиқотларда вариацион статистикани фақат балиқлар статистикаси бўйича ишлаганда қўлланилади. Балиқ овлаш ва уни бошқаришда ҳам фойаланилади. Вариацион статистикани ёритувчи қўлланмалар кейинги йилларда катта миқдорда нашр қилнмоқда.
   

Хулоса.
Балиқ инсон ҳаёти учун катта аҳамиятга эга. У инсон учун тўла қимматли оқсил маҳсулоти ҳисобланади. Шунинг учун ҳам унинг оқсилга бўлган талабини қондиришда балиқ ва балиқ маҳсулотларини ўрни муҳим. Ўзбекистон соғликни сақлаш вазирлигини тавсиясига кўра йил давомида 12 кг балиқ маҳсулоти истеъмол қилиш лозимлиги тўғрисида фикр юритилади. Ҳозирги кунда Республика ҳудудидаги барча балиқларга ихтисослашган табиий сув ҳавзаларининг балиқ маҳсулдорлиги анча паст ((1,5 – 2,5 кг (га) кўрсатгичларга эга. Республика аҳолисининг балиқ маҳсулотига бўлган талабини қондириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси вазирлар маҳкамасининг 2003 йил 13 августдаги 350 – қарорига мувофиқ барча табиий балиқчиликка ихтисослашган кўлларни хусусийлаштириш ва давлат назоратидан чиқаришга қаратилган. Асосий мақсад балиқ маҳсулдорлигини ҳар бир гектар сувликларида 5 – 6 кг га етказишдан иборат. Қўйилган мақсадга эришиш учун мавжуд табиий кўллардан унумли фойдаланиш учун “Балиқчилик хўжалигининг биологик асослари” қоидалрига асосланган ҳолда иш юритиш мақсадга мувофиқдир. Бунинг учун илмий асосга асосланган балиқчилик хўжалигини ташкил қилиш зарур. Ҳар бир мутахассис балиқчилик корхонаси раҳбари балиқчилик илмидан хабардор бўлиши керак. Тавсия этиладиган қўлланмада балиқчилик фани тарихига оид чуқур маълумотлар келтирилган. Ўзбекистонда балиқчилик фанининг ривожланиши ва ўз хизматини қўшган қўшган олимлар хизмати кўрсатилган. Балиқчилик систематикасига оид маълумотлар, уларнинг илмий номлари морфометрик ўлчовларини қандай бажариш ва диагностикалаш тўғрисида тушунчалар берилган. Ўзбекистонда сув кўп бўлганлиги туфайли уларнинг биологиясига кўпроқ эътибор берилади. Балиқлар жинси ва жинсий жиҳатдан вояга етилиши ҳам жинслар нисбати, серпуштлик турлари ва аниқлаш усуллари тушунтирилган.
Балиқларнинг нерести (увилдириқ қўйиши) тўғрисида фикр юритилган, балиқлар миграцияси ва унинг турлари айниқса балиқларнинг ҳаёт цикллари ҳамда уларнинг ўсиш ва ривожланиши тўғрисида маълумотлар берилган. Балиқчилик хўжаликлари учун ҳамда улар тўғрисида тушунчалар кўрсатилган. Ов қуроллари ишлатиладиган тўрлар: ижобий хусусиятга эга бўлгани бу капрон тўрлар. Аммо сифати паст бўлишига қарамай кейинги йилларда ХХР ишлаб чиққан лескали тўрлар кўп ишлатилмоқда. Бу тўрнинг нархи ниҳоятда арзон ҳам бир маротаба ишлатилади. Тур сонини кўпайтириб кўп миқдорда балиқ овлаш оқибатида балиқлар сони кескин камайиб кетди. Хавф хатар бўлганда бу тўрлар сувга ташлаб юборилади. Қанчадан – қанча балиқлар илиниб қолиб ўлиб кетади. Балиқ маҳсулдорлигини тўрлар сонини, қайиқлар сонини кўпайтириш йўли билан амалга оширмасдан, буларнинг сонини камайтириб, балиқ захирасини кўпайтириш орқали қўйилган мақсадга эришиш зарур. Ҳар бир балиқ тури тадқиқот марказида бўлиши зарур. Ҳар бир балиқ тури уларнинг ўсиши ва ривожланиши учун шароит яратилиши, озуқа базасининг ҳосил бўлиши, балиқ захирасини қандай қилиб кўпайтириш йўл йўриқлари кўрсатилган.