Бухоро давлат университети

Наргиснамолар қабиласи – Amaryllidales

Қабилага хос йирик оилалардан бири наргисдошлар (Amarillidaceae) дир. Оиланинг вакиллари вегетатив органлари гуллари ва меваларининг тузилиши жихатидан пиёздошларга жуда яқин туради ва тугунчаларининг пастки бўлиши билан улардан фарқ қилади. Баъзи пиёздошлар орасида тугунчалари ўртада жойлашган оралиқ, формалари хам бор.

Бу оиланинг 1000 га яқин тури бор, улар асосан, ўрта денгиз атрофи, Жанубий Африка, Марказий Америка ва Автралиянинг қуруқ ва иссиқ худудларида учрайди. Булар орасида манзарали ўсимликлар сифатида амалий жихатдан аҳамиятга эга турлар кўп. Америкада ўсадиган агавагина ҳам толали ҳам манзарали ўсимлик хисобланади. Оилага оид 7 та туркум ва 22 та тури учрайди, буларнинг ҳаммаси пиёзли.
Ширачдошлар (Asphodelaceae) оиласи қисқарган, бороз йўғонлашган юлдузсимон илдизпояли кўп йиллик ўсимликлардир. Ширач ((Eremurus) туркумининг 23 тури бор. Шундан 20 таси Марказий Осиёда учрайди. Ширачнинг илдизи қуритилиб, майдалангандан кейин елим сифатида ишлатилади. Бундан ташқари, ширачник E.Robusnus, E.Stenophyllus, каби бир қанча турлари манзарали ўсимлик сифатида кўпдан буён экиб ўстирилади.
Пиёздошлар (Alliaceae) оиласи битта пиёзлар (Allium) туркумидан иборат. Кўпчилигининг барглари узунчоқ, наштарсимон ёки эллипсимон бўлиб, параллел ёки ёйсимон томирланган, четлари текис. Чангчиси 6 та, иккита доирада 3 тадан жойлашган. Уруғчиси битта, тугунчаси устки. Бу оиланинг ер юзида тарқалган 3000 га яқин тури бор. Уларнинг кўпчилиги чўлларда ёки умуман қуруқ жойларда ўсишга мослашган.


Пиёзгулдошлар оиласи - Alliaceae.
Бу оилага 32 туркум 750 тур ўсимликлар киради. Шулардан 310 таси пиёзлар туркумига мансубдир. Ўзбекистон флорасида бу оиладан 165 тури учрайди. Пиёзгулдошлар ер қисмининг ҳамма қисмида хусусан дашт ва чўл зоналарида кенг тарқалган. Барча пиёзгулдошлар ўт ўсимлиги бўлиб, ер остида пиёзбоши ёки илдизпояси бўлади. Эфемероидлари ҳам учрайди. Барглари илдизолди, бандсиз, энсиз лентасимон, трубкасимон шаклларда учрайди. Гуллари очилгунча пардасимон ўрама билан қопланган бўлиб оддий соябон ҳосил қилади ва у гул стрелкасининг уч қисмига жойлашган. Гулқўрғони оддий, 6 аъзоли эркин ёки пастки қисми бирлашган, кўпинча икки доира бўлиб ўрнашади. Гулқўрғони рангли, тожбаргли ёки рангсиз юпқа пардасимон бўлса, косачабаргли. Чангчиси 6 та гулқўрғони билан бирлашган. Уруғчиси 3 та мева баргдан тузилган, қўшилиб ўсган 3 уяли, тугунча устки. Баъзан устунчаси остки Р_3-3 А_3-3 G₍₃₎ меваси чокидан чатновчи кўсакча, баъзан хўл мева.
Пиёзгулдошларнинг характерли белгиси унинг «тирик туғувчанлигидир» чунки пиёзбоши ёнида майда пиёзчалар ҳосил бўлади. Масалан саримсоқ пиёзи (А. sativum) доим шу йўл билан кўпаяди. Бу оилага оддий пиёз - Allium sepa L., саримсоқ - A. Sativum L. ёввойи чўл пиёзи – A. siffithianun чўл пиёзи - А caspium лар киради. Улар ичида чўлпиёз заҳарли ўсимлик ҳисобланади.
Кўпгина пиёзгулдошларга мансуб ўсимликларда олтингугурт сақловчи моддалар бўлади. Улар кўпчилиги тиббиётда қўлланилади. Шулардан бири саримсоқ пиёзи. (A.sativum.L)