Буюк географик кашфиётлар Режа



Download 54,5 Kb.
bet1/2
Sana26.02.2022
Hajmi54,5 Kb.
#465975
  1   2
Bog'liq
.archivetempbuyuk geografik kashfiyotlar


Буюк географик кашфиётлар


Режа:

  1. Буюк географик кашфиётларнинг бошланиши.

  2. IX-XVII асрларда Шарк мамлакатларига географик сайёхатлар.

  3. Жахон ижтимоий иктисодий тараккиётида жугрофик кашфиётларнинг ахамияти ва Буюк географик кашфиётларнинг окибатлари.

Инсоният тарихида уругчилик тузумини сунги боскиячига кадам куйиши ибтидоий инсонлар хаётида мухим узгариш даврини бошлаб берди. Табиатдаги тайёр махсулотлардан фойдаланиш эндиликда инсоният иктисодий эхтиёжини кониктирмай куйди.


Ибтидоий хаётнинг неолит - «янги тош» даврига келиб, ишлаб чикариш хужаликлари юзага келди. Дехкончилик ва чорвачиликнинг юзага келиши билан сопол буюмлар ясаш ва улардан фойдаланищ бошланди. Ишлаб чикариш хужалигининг юзага келиши туфайли кадимги Миср, Олд Осиё, Кичик Осиё , Марказий Осиё ва Шаркда дехкончилик билан кун курвчи утроклашган кабилавий уюшмалар ташкил топди.
Шимолий улкаларда Африканинг сахроларида ва Австралия даштларида кучманчи бадавий кабилалри давом этди. Дехкончилик максадида инсонлар узлари учн кулай табиий шароит излаб янги ерларни узлаштириши учун вохалар ва дарё киргокларига бориб урнаша бошладилар.
Лекин, ер юзасини урганиш учун эмас, якин атрофлардаги кулай улкаларни узлаштириш учун уриниш эди холос. Узок улкаларга бориш ва узлаштириш эрамиздан аввалги 2 минги йилликлар охирларида Финикияликлар томонидан бошланди. Финикияликлар Африканинг шимолий киргогига Урта Ер денгизи оркали бориб урнашганлар. Эрамиздан олдинги VI-V асрларда Шаркий юнонлар Кора денгиз сохилларида узларини шахарларини барпо этишган. Урта Ер денгиз сохилларида бошланган денгизда юриши Рим империяси даврида янада ривож топа бошлади.
Сайёхатчилар ва улар билан богланган савдогарлар орасида аста-секин ер юзасини тасвирлайдиган олимлар аралашадиган булишди. Эрамиздан аввалги III асрда яшаган юнон географи Эротосфен ер юзини тасвирини чизишга уриниб курди. Мисрдаги Искандария шахрида Мустон илмий муассасаси ташкил этилган булиб, птоломейлар хукмронлиги даврида барча турдаги фан олимлари тупланган эди.
У Ер шари айланасини узунлигини куп даражада аниклик билан улчаб чикиб, физикавий ва математик географияни асосини яратди. «География» юнонча – «Гео» –ер, «графа» - ёзаман ёки ерни тасвири маъносидаги атамани фанга киритди. Янги улкаларни излаш ва узлаштириш кадимги юнонлар томонидан хам давом этди. Эрамиздан аввалги VIII-VII асрларда Урта ер денгизининг айрим ороллари ва Италиянинг жанубий кисмида мустамлакалар очдилар.
Дунё харитасини киёфасини ва хар бир улкаларини кайси иклимда жойлашганлигини курсатган. Олимлардан яна бири Махмуд Кашгарий эди. Махмуд Кошгарий тузган харитани В.В. Бортольд анча аник ва тулик маълумотли деб курсатган. Биз Шарк халклари тарихида куплаб учратамизки, XIII асрда Марко Поло томонидан колдирилган маълумотлар баёнини асли Венециялик булган сайёх Марко Поло 1271-1295 йиллар давомида Шаркий улкаларга саёхат килиб хатто Хитойда йирик лавозимида ишлаган. Унинг саёхати Карокурум, Мугулистон, Хинди-хитой, Хитой ва Корея киргоклари буйлаб Индонезия оркали Хиндистон, Эрон, Икки дарё оралиги Урта Ер Денгизигача булган улкаларни сайр килиш ва узи булган жойларни таърифлаш билан якунланди.
XV асрнинг иккинчи ярмида Гарбий рус улкасидан Шаркий Кавказ оркали Эрон ва Хиндистонга йул олган Афанасий Никитин саёхати Жанубий Хиндистонда булиб, денгиз йули оркали яна денгиз сохилларинисаёхат килган. Сайёх 1466 – 1472 йиллар давомида купгина таъсуротлар эгаси хисобланган. Маълумки XV асрнинг охирги йилларида Партугаллар ва Голандлар Африканинг Гарбий киргокларини аста-секин узлаштира бошладилар.
Африка оркали Хиндистонга бориш учун отланган сайёх Бартолемео Диаш 1487-1488 йилларда Африканинг Гарбий киргоклари буйлаб Хинд океанигача булган йулни аниклаб берган.
Васко да Гама (1469-1524) бошчилигида туртта кемадан иборат кичик бир флотилия 1497 йил ёзида Лиссабондан чикиб, 1498 йил бахорида Хиндистоннинг гарбий киргокларига бориб етди ва Каликутта шахрига тушди. 1499 йилнинг августида саёхлар кемаларга олтин ва хинд зироварларини ортиб кайтиб келдилар. Икки йил давом этган машаккатли денгиз саёхати вактида команданинг 168 аъзосидан факат 55 киши тирик колди.
Васко да Гама кашфиёти Португалияда гоят катта таъсир колдирди. Бу кашфиёт муносабати билан Португалия кироли Моноэлга (1495 - 1521) «Бахтиёр» лакаби берилди ва «Хиндистон хокими» деган унвон олди.
Португалиялар Хиндистонга Африканинг гарбий киргоклари буйлаб силжиб бораётган бир пайтда, кушни Испанияда худди уша Хиндистонга бориш йулининг бошка бир варианти чикиб колди. Генуялик Христофор Колумб (1451-1506) 1492 йилда Испаниянинг Фердинанд ва Изабелла хукуматига Хиндистонга гарб томондан борадиган саёхат лойихасини таклиф килди. Колумб Ернинг шарсимонлиги хакидаги талимотига асосланиб иш курди. 1492 йил 12 октябрда Колумб Кариб денгизида Марказий Америкага якин жойдаги Багама оролларидан бирини топди. Тезда у катта кушни ороллар – Гаити ва Куба оролларини кашф этди. Шундан кейинги саёхатларидан бирида Колумб Жанубий Америка (Ориноко дарёсининг куяр жойи якинидаги) киргокларни топди.
Буюк географик кашфиётлар даврини жахон халклари тарихида XV-XVI асрлар ва ундан кейинги даврларда хам давомэтганини курамиз. Янги улкаларнинг топилиши жугрофий саёхатлар тарихига эътибор берсак, инсоният кадимдан янги ерларни узлаштириш учун харакат килишганлари маълум булади. Янги улкаларни узлаштириш билан бир каторда Ер юзасини турли иклимларида яшаган ерли ахолини яшаш турмуш, уларни ривожланиш боскичларини турлича даражада эканлигини курамиз. Инсоният асосан давлатчилик цивилизациясига кадам куяр экан, якин атрофдаги давлатлар билан кизика бошлаганлар. Купчилик холатда хар бир улкада ишлаб чикариш хужалигини турлича булиши иктисодий эхтиёж таъминотидаги тенгсизликка олиб келган.
Айникса давлатлар уртасидаги богланишлар, савдо алокалари ривожланиши, уларни узаро богланишига асос булган. Шу сабабдан инсоният дунёнинг сирини Ер шаридаги узгаришлар, табиат ва иклим узгаришларини, тун ва кун. Куёш харакатини кузатишга кизика бошлаганлар.
Уларни курукликда ва сувда юриши. Бир жойдан иккинчи жойга бориш муоммолари оркасидан табиат сирларини очишга уриниш пайдо булди. Ер куррасини урганиш., яъни хариталар тузиш, бу максадда инсонларни узга юртларга боришга булган харакатларини юзага келишидан буюк географик кашфиётлар давригача булган илмий изланишлар боскичини куриб чикиб, шундан хулосага келган эдик:
Биринчидан, кулдорлик даври тарихида юз берган кашфиётлар даври. Бунга мисол килиб, дастлабки Сомий кабилаларини Шаркка юриш Мисрликларни Олд Осиё , Финикияликларни Урта Ер Денгизига уюштитрган сайёхатлари. Янги мустамлака ерларининг юзага келиши, кадимги даврида йирик мустамлака улкалари учун килинган харакатлар юнонлар ва римликларда учраган.
Дунёни ёки Ер юзасини киёфасини тасвирлаш, антик даври сайёхатчилари, савдогарлар ва давлатлар учун зарурият тугилган. Антик дунё кашфиётчилари каторида Птоломей, Эротосфен "География" асарида ер тузилишини тасаввур этишни дастлабки харитаси юзага келди.
"География" фанининг ривожланиши кейинги даври урта асрлардаги X-XI асрларга тугри келади. Бу даврда илмий марказлар, Шаркка кучиш муносабати билан Богдод, Александрия, Кудус,Дамашк ва Урта Осиёда , Урганч ва марвда олимлар тупланадиган Марказлар вужудга келди.



Download 54,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish