|
МЕВА-САБЗАВОТ БЎЙИЧА КООПЕРАЦИЯНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ - ТРАНСАКЦИЯ ХАРАЖАТЛАРНИ
КАМАЙТИРИШ МЕХАНИЗМИ СИФАТИДА
Р.Х.Ташматов, и.ф.н.
Тошкент давлат иқтисодиёт
университети ҳузуридаги
“Ўзбекистон иқтисодиётини
ривожлантириш илмий
асослар и ва муаммолари”
илмий-тадқиқот маркази,
докторант (DcS)
Республикамизда қишлоқ хўжалигида жадал ривожланиб борувчи ва
катта салоҳиятга эга бўлган тармоқларидан бири мева-сабзавотчилик
ҳисобланади. Президентимиз Ш.Мирзиеёв ташаббуслари билан қабул
қилинган “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича
ҳаракатлар стратегияси”ни амалга ошириш дастурида кўзда тутилган чора-
тадбирлар натижасида пахта экин майдонларини 49 минг гектарга ва ғалла
майдонларини 10 минг гектарга қисқартириш ва ушбу ерларда картошка
— 8,1 минг гектар, сабзавот — 27,2 минг гектар, интенсив боғ — 5,9 минг
гектар, токзор — 2,9 минг гектар, озуқа экинлари — 10,9 минг гектар ва
мойли экинлар — 4 минг гектар жойлаштириш, шунингдек 2020 йилга
бориб мевали боғлар майдонида интенсив боғларнинг 30 фоизга; уларнинг
ҳосилдорлигини камида 3-4 мартага ошириш
1
стратегик вазифа
қўйилганлиги бунга далил сифатида хизмат қилади. Шу билан бирга, 2018
йил Давлат дастурида
2
мева-сабзавот маҳсулотларини етиштириш, қабул
қилиш, сақлаш, қайта ишлаш ва истеъмолчиларга етказиб бериш, шу
жумладан, экспорт қилишда логистика тизимини ривожлантириш каби
1
2017 — 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши
бўйича Ҳаракатлар стратегиясини «Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили»да амалга
оширишга оид давлат дастури. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-
4947-сонли Фармонига 8-илова
2
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги “2017-2021 йилларда Ўзбекистон
Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегиясини «Фаол
тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид
давлат дастури тўғрисида”ги ПФ-5308-сонли Фармонига илова.
74
взифалар қўйилган.
Республикамизда ана шу вазифаларни самарали бажариш бевосита
қишлоқ хўжалиги субъектлари ўртасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш
ва ўзаро манфаатдор механизми ва шароитларини яратиш билан бевосита
боғлиқ.
Маълумки, фермер хўжаликлари йирик агрофирма билан шартнома
асосида қайта ишлаш учун сабзавот маҳсулотларни етказиб беради. Лекин
ушбу маҳсулотларни ташиш жараёнида маълум бир қисми (5-7 %) нобуд
бўлади. Бизнинг ҳисоб-китобларимизга кўра, агар бу кўрсаткични пул
билан ифодаласак, бой берилган фойда ўртача битта фермер учун 42-58
минг сўмни ташкил этади. Қолаверса, ушбу маҳсулотлар тез бузулувчан
бўлганлиги боис вақт ўтиши билан уларнинг сифати ҳам бузилади.
Умуман олагнда, фермер хўжаликлари ўз фаолияти давомида бир
қанча йўқотишларга дуч келади. Бу йўқотишлар бир кўришда унча
сезиларли бўлмаса ҳам, уларни ҳаммасини ҳисобга оладиган бўлсак,
салмоқли кўрсаткични ташкил этади. Масалан, Тошкент вилояти Кибрай
тумани бўйича олиб борилган сўровнома натижаларига кўра, фермер
хўжаликларининг ўртача сарфланган қўшимча (трансакция) харажатлар
миқдори 216,3 млн. сўмни ташкил этади. Бу фермер хўжалиги томонидан
сарф қилинган умумий харажатлардаги улушини 10 фоизга тенгдир, агар
туман миқёсида ҳисобласак, бу кўрсаткич 14083,2 млн. сўм ташкил этади.
Табиийки, бу фермер хўжаликлари фаолиятининг молиявий ҳолатига
жиддий салбий таъсир этади, хусусан, фермер хўжаликларининг хизмат
кўрсатувчи ташкилотлари томонидан кўрсатилган хизматларига ўз вақтида
ёки тўлиқ ҳолда тўловларни амалга оширишга монелик қилади, натижада
кредиторлик қарзлари ошиб кетади.
Ана шу муаммоларни ечиш мақсадида хорижда қишлоқ хўжалиги
субъектлари манфаатларини мужассам этувчи ҳамда юқори самарали ва
унули фаолият кўрсатувчи қишлоқ хўжалиги кооперациясини ташкил этиш
мақсадга мувофиқ.
Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, Президентимиз томонидан
фермерлар томонидан қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва
сотишда
ўзаро
кооперация
(ҳамкорлик)
механизмларини
такомиллаштириш вазифаси қўйилган
1
. Шу билан бирга республикамизда
Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 14.03.2019 йилдаги «Мева-
сабзавотчилик
соҳасида
қишлоқ
хўжалиги
кооперациясини
ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарори
2
билан мева-
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги “2017-2021 йилларда Ўзбекистон
Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегиясини «Фаол
тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид
давлат дастури тўғрисида”ги ПФ-5308-сонли Фармонига илова.
2
Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2019 йил 14 мартдаги «Мева-сабзавотчилик соҳасида
қишлоқ хўжалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарори
75
сабзавотчилик соҳасида кооперациясин ташкил этиш ва уни
ривожлантириш бўйича асос яратилган.
Шуларни инобатга олиб, тадқиқотимизда қуйида келтирилган расмда
мева-сабзавот маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳамда уларни тайёрлаш,
ташиш, сақлаш ва сотиш бўйича хизмат кўрсатиш бирлашманинг
намунавий ҳудудий ташкилий тузилмасини таклиф этилган.
Расм. Мева-сабзавот маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳамда уларни
Do'stlaringiz bilan baham: |
