Бухоро давлат университети “ИҚтисодиёт” кафедраси

 
2-расм. 
Амалиётдан 
маълумки 
оилавий 
тадбиркорликнинг 
якка 
тадбиркорлик шакли (ЯТ) ҳокимият патенти (Б), касаначилик 
(ҳунармандчилик) (К(Х)) эса йирик корхона билан шартнома асосида 
амалга оширилади. Ҳар икки ҳолда ҳам ушбу фаолият шакллари ишлаб 
чиқариш кооперацияси (савдо-сотиқдаги якка тадбиркорликни ҳисобга 
олмаганда) асосида амал қилиши мумкин. 
Гап шундаки, якка тадбиркор ўз фаолиятини фақат тайёр 
маҳсулотларни унча катта бўлмаган ҳажмда тайёрлаб, кейин уни бозорга 
чиқариш яхши самара бермаслигини, ундан келадиган фойда (даромад) 
пастлиги, ушбу тадбиркорлик шаклининг жозибадорлигини анча 
пасайтирди. Шуни ҳисобга олганда якка тадбиркорликда ҳам ўзаро ишлаб 
чиқариш кооперациясини кенгроқ қўллаш ва шу орқали кичик кластер 
таркибида фаолият юритиш мумкин. Шу йўл билан якка тадбиркор 
зарурий капитални жамғаришига яхши имконият пайдо бўлади ва бу 
тадбиркорга оилавий корхонани ташкил қилиш ва кейинчалик 
кооперациялашган ишлаб чиқаришга тўлиқ ўтишга йўл очиб беради. Ушбу 
йўналишларда оилавий тадбиркорликни ташкил этиш шаклларининг 
чизмаси қуйида келтирилган (Б) (3-расм):
3-расм. 

---

64 
Юқоридаги фикрлар ва таклифни амалга ошириш юзасидан 
қуйидагиларни хулоса сифатида келтириш мумкин. 
1.
Оилавий бизнес корхоналарини ўзаро кооперация алоқаларининг 
муҳим жиҳатларидан бири – бу оилавий тадбиркорлик шакллари, турлари 
ва бошқа белгиларига қараб тавсифлаш (гуруҳларга бўлиш) ҳисобланади. 
Бу кооперацияга асосланган ўзаро иқтисодий алоқаларни кенгайтириш, 
кооперациянинг янгича йўлларини топишга кенг имкониятлар беради. 
2.
Ўзаро алоқадор оилавий бизнеснинг аниқ бир фаолият соҳасига 
тегишлилиги бўйича оилавий корхоналар ишлаб чиқариш - хўжалик 
юритиш тузилмалари (турли корхоналар); бошқарув ва тартибга солиш 
тузилмалари (солиқ органлари, маҳаллий ҳокимиятлар ва шу кабилар); 
молия-кредит тузилмалари (банклар, кредит ташкилотлари) билан ўзаро 
алоқаларини кўриб чиқиш мумкин. 
3.
Оилавий 
тадбиркорлик 
корхоналарининг 
ўзаро 
алоқа 
шаклларининг миқёслари ва ўлчамлари бўйича кичик корхоналар ёки 
йирик корхоналар билан ёки катталиги ўзи билан баробар кичик 
тузилмалар билан ўзаро алоқа қилишлари мумкин. 
4.
Оилавий тадбиркорликнинг ўзаро алоқаларини келиб чиқиши 
яқинлик (узвийлик) даражаси бўйича кичик корхоналар, йирик ишлаб 
чиқариш тузилмаси негизида ёки бошқа кичик корхона томонидан ташкил 
этилиши мумкин. Бу ерда турдош объектлар (масалан, шўъба ёки она 
корхоналар) ҳақида сўз бормоқда. Бунда корхоналарнинг ўзакли ўзаро 
алоқалари, одатда ниҳоят даражадаги яқинлиги (айниқса янги оилавий 
корхонанинг пайдо бўлишининг дастлабки босқичларида) билан 
тавсифланади. 
5.
Кластер иштирокчиларнинг сони ва улар орасидаги алоқаларнинг 
кўплиги бўйича оилавий корхона битта ишлаб чиқариш тузилмаси билан 
оддий икки томонлама алоқа қилиши мумкин ҳамда турлича катталикдаги 
кўплаб объектлар билан алоқаларнинг мураккаб тизими доирасида бўлиши 
мумкин. 
6.
Кластер иштирокчилари ўзаро алоқаларининг барқарорлик 
даражаси бўйича оилавий тадбиркорлик корхоналарининг бошқа ишлаб 
чиқариш тузилмалари билан барқарор ўзаро алоқалари иқтисодий ўзаро 
фаолиятининг янги шаклини юзага келтиради. Бу ҳаракат янги ўзаро 
алоқани ривожланишига йўналтирилган бўлади. 

---

65