Карточкалар корхонада амалга ошириладиган хўжалик муомалаларини рўйхатга олиш учун мўлжалланган бир хил шаклдаги коғоз ёки картондан тайёрланган бир неча устунли жадваллардир. Улар бир хил бўлганлиги учун махсус белгиланган яшикларда сақланади. Карточкалар, одатда, бир йилга мўлжалланган бўлади. Улар картотекага хеч бир қийинчиликсиз жойлаштирилади, шунинг учун ҳам улардан бир йилда ҳар бир ҳисобвараққа қанча талаб килинишини олдиндан аниқлаш зарурияти йуқ. Карточкадан фойдаланиш бухгалтерия ҳисоби техникасини такомиллаштириш, ҳисоб ходимлари ўртасида мехнатни тўғри таксимлаш учун кенг имкониятларни яратиб беради. Корхоналарда бухгалтерия ҳисоби ишларини ташкил қилиш ва юритишнинг бир нечта усулларидан фойдаланилади.
Корхоналарда бухгалтерия ҳисоби ишларини ташкил қилиш ва юритишнинг бир нечта усулларидан фойдаланилади.
Бухгалтерия ҳисобининг шакли деб, бухгалтерия ҳисоби ёзувларини маълум техника воситасидан фойдаланиб ташкил қилишга айтилади. Бунда корхона ҳисоб ишларида содир бўлган ҳар бир хўжалик муомаласининг ўз вақтида, тўғри ва изчиллик билан ҳисоб регистрларининг аниқ бир тизимида жамланиши таъминланади.
Амалиётда бухгалтерия ҳисобининг турли шакллари мавжуд. Ушбу шакллар қуйидаги асосий жиҳатларга кўра бир-биридан фарқ қилади:
Ҳисоб регистрларининг сони, вазифалари ва ташқи кўринишига кўра;
Синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари, хронологик ва систематик регистрларнинг ўзаро алоқасига кўра;
Ҳисоб регистрларига ёзувларни ёзиш тартиби ва техникасига кўра.
Ҳозирги вақтда амалиётда бухгалтерия ҳисобининг мемориал-ордер, журнал-ордер, бош журнал ҳамда информацион технологияларга асосланган шакллари амал қилиб келмоқда.
Бухгалтерия ҳисоби ҳисоб шакллари ва улардан фойдаланиш
Бухгалтерия ҳисобининг шакли деб, бухгалтерия ҳисоби ёзувларини маълум техника воситасидан фойдаланиб ташкил қилишга айтилади. Бунда корхона ҳисоб ишларида содир бўлган ҳар бир хўжалик муомаласининг ўз вақтида, тўғри ва изчиллик билан ҳисоб регистрларининг аниқ бир тизимда жамланиши таъминланади.
Амалиётда бухгалтерия ҳисобининг турли шакллари мавжуд. Ушбу шакллар қуйидаги асосий жихатларга кўра бир-биридан фарқ килади:
ҳисоб регистрларининг сони, вазифалари ва ташки кўринишига кўра;
синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари, хронологик ва систематик
регистрларнинг ўзаро алоқасига кўра;
ҳисоб регистрларига ёзувларни ёзиш тартиби ва техникасига кўра.
Хозирги вақтда амалиётда бухгалтерия ҳисобининг мемориал-ордер, журнал-ордер бош журнал ҳамда информацион технологияларга асосланган шакллари амал қилиб келмокда.
Бухгалтерия ҳисобининг мемориал-ордер шакли давлат корхоналари ва кичик корхоналарда кенг кулланилади. Мемориал-ордер шакли қуйидаги афзалликларга эга:
ҳисоб жараёни катьий изчилликда олиб борилади;
ҳисоб техникаси содда ва тушунарли булади;
регистрларнинг стандарт шаклларини куллаш мумкин;
ҳисоб ишларини бухгалтерия ходимлари уртасида уларнинг малакаларига кўра
тақсимлаш мумкин.
турли хил регистрларида бир хил ёзувлар куп маротаба қайд килинади.
Мемориал-ордер шаклининг мохияти шундан иборатки, хўжалик муомалаларини қайд
қилиш учун синтетик ва аналитик ҳисобнинг махсус жамгарув оборот қайдномаларидан, яъни: асосий воситалар, ҳисобланган амортизация ажратмалари; ишлаб чиқариш ҳаражатларини ҳисобга олиш кдйдномаси; ишлаб чиқдриш захиралари, тайёр махсулот, шунингдек улар бўйича тўланган КҚСни ҳисобга олиш кдйдномаси; пул маблағларини ҳисобга олиш қайдномаси; махсулот сотилишини ҳисобга олиш қайдномаси; мол етказиб берувчилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш қайдномаси; меҳнатга хақ туланишини ҳисобга олиш қайдномаларидан фойдаланилади. Корхона бухгалтериясига келиб тушган бирламчи хужжатлар уларни тулдириш учун асос бўлиб ҳисобланади.
Оборот қайдномалари ва жамлама ҳисоб регистрлари асосида мемориал-ордерлар тузилади. Мемориал ордерлар маълумотлари ҳар ойда “Бош дафтар” журналига ўтказилади. Сўнгра унга қараб оборот сальдо баланси чиқдрилади ва кейин у баланс ҳисоботи шаклига ўтказилади. “Бош китоб” барча ҳисобварақлар дебети бўйича бир ой учун оборотлар суммаси барча ҳисобварақлар кредити бўйича оборотлар суммасига, шунингдек “Суммаси” устуни якунига тенг бўлиши керак. Оборотлардан кейин бир ой учун кейинги сатрда келаётган ой бошида ҳар бир ҳисобварақнинг сальдоси чиқарилади ва у ҳисобот балансига киритилади. Мемориал-ордерларнинг тузилишига мисол келтирамиз:
