Бугунги кунда жаҳонда туризм масалаларига ҳар қачонгидан кўра катта аҳамият берилмоқда

1.3. Ўзбекистон мустақиллиги даврида туризмнинг янги
йўналишлари ва уларнинг истиқболлари.

Республикамиз Президенти И.А.Каримов “Жамиятни маънавий янги-лашдан кўзланган бош мақсад–юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ эркинлиги ва фаровонлигига эришиш, комил инсонни тарбиялаш, ижтимоий ҳамкорлик ва миллатлараро тотувлик, диний бағрикенглик каби кўп-кўп муҳим масалалардан иборат”,- деб мустақиллик жараёни ҳақида фикр билдирган. Бунда туризм, айниқса халқаро туризмнинг ўзига хос хусусиятлари ва катта аҳамияти мавжуддир.

Маълумки, ижтимоий-маданий турмуш шароитлари давлат тасарруфидаги кўп соҳалар, бошқарув органлари фаолияти билан бевосита боғлиқ бўлади. Айниқса иқтисодий, ижтимоий-маданий жараёнлар унинг асосини ташкил этади. Фан, соғлиқни сақлаш, таълим, жисмоний маданият ва спорт каби энг муҳим соҳалар инсоният учун энг зарур ҳаётий тадбирлар сирасига киради.
Ўзбекистон мустақиллиги янги йўналишдаги ва ўз истиқболидаги ижтимоий-маданий ҳаётга йўл очди. Шу асосда деярли барча соҳаларда туб ислоҳотлар жадаллик билан олиб борилмоқда. Таълим, кадрлар тайёрлаш, соғлиқни сақлаш тизими, маданият ва бошқа соҳалардаги ислоҳотлар ўзининг ижобий ва самарали натижаларини бермоқда.
Ўзбекистон Республикасининг “Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида” ги Қонунида (12–модда) белгиланганидек, “Санаторий-курорт муассасаларида, дам олиш уйлари ва туристик базаларда жисмоний тарбия-соғломлаштириш ишлари” муҳим аҳамиятга эга бўлган тадбирлардан биридир. Шу сабабдан “Барча санаторий–курорт муассасаларида, дам олиш уйлари ва туристик базаларда жисмоний тарбия моддий базаси ҳамда якка тартибда ва гуруҳ бўлиб ўтказиладиган жисмоний тарбия-соғломлаштириш машғулотлари учун шарт-шароит яратилади”, - деб алоҳида таъкидланган. Бунинг боиси шундаки, саёҳатлар соғломлаштирувчи жисмоний тарбия воситаларининг муҳим таркибий қисмидир.
Аҳолининг барча қатламларида соғломлаштириш, ҳордиқ чиқариш ва кўнгил очиш тадбирларини янада кенг ёйиш, бунда сайр-саёҳатларни (туризм) мақсадли ташкил қилишга катта эътибор берилмоқда.
Буюк келажак авлодларини тарбиялаб етиштириш, уларнинг маънавий ва жисмоний камолотини оширишда саёҳатларнинг барча турлари ҳамда шаклларидан кенг фойдаланиш кўзда тутилмоқда.
Ўзбекистоннинг мустақиллиги халқаро маданий-маърифий алоқаларни кучайтириш ҳамда уларнинг кўламини кенгайтиришни тақозо этмоқда. Халқаро маданий алоқалар мазмунида тарихий шаҳарлар, аждод-авлодлардан мерос бўлиб қолган турли хил обидалар, замонавий кошоналар, музей, театр, спорт иншоотлари, аҳоли истиқомат қилувчи жойлари муҳим ўринларни эгаллайди. Шу сабабдан бу соҳаларни янгилаш, таъмирлаш, сайқал ва зеб бериш, айниқса саёҳатчилар ва меҳмонларга туристик хизматларни яхшилаш талаб даражасида бўлмоғи зарур.
Ана шундай кенг қамровли ижтимоий-тарбиявий жиҳатларни ташкил қилиш ва уюштириш мақсадида Республикада “Ўзбектуризм” компанияси ташкил этилди (1995).
Унинг зиммасига қуйидаги вазифалар юклатилганлигини эслатиш лозим:
1. Аҳолининг маданий дам олишлари ва саёҳат қилишларини таъмин-лаш.
2.Қадимий буюк ипак йўли ўтган шаҳарларга аҳолининг сайр-саёҳатлар қилишига шарт-шароитлар яратиш.
3.Улуғ алломалар хотирасига бағишлаб қурилган мақбаралар, ёдгорлик масканлари ва ҳоказоларга зиёрат қилиш учун саёҳатлар уюштириш.
4. Ўқувчи-ёшларнинг тарихий ёдгорликларни саёҳатлар орқали ўргани-ши ва сайр қилиб, дам олишларини таъминлаш.
5. Халқаро туризмни ривожлантириш, чет мамлакатларга саёҳат қилиш, чет элдан келадиган саёҳатлар гуруҳини кўпайтиришга алоҳида эътибор бериш.
6. Тижорат, ўзаро ҳамкорлик ва бошқа мақсадларда саёҳат тадбирлари-дан кенг фойдаланишни йўлга қўйиш.
7. Туризм бўйича маданий хизматларни кенгайтириш, уларга ёшларни жалб этиш ва мутахассис кадрлар тайёрлаш ишларини жадаллаштириш ва ҳоказолар.
Таъкидлаш зарурки, мустақиллик шароитида саёҳатларга бўлган талаблар аввалги даврлардаги туризмдан кескин фарқ қилмоқда. Булар ўз навбатида Республикада туризмни ривожлантиришнинг янги йўналишлари ҳамда шаклларини очиб бермоқда. Бундай жараёнларни янада ривожлантириш масалалариРеспублика ҳукуматининг диққат-марказида турибди. Буни Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1999 й. 15 апрелдаги “2005 й.гача бўлган даврда Ўзбекистонда туризмни ривожлантириш Давлат дастури тўғ-рисида” ва 1999 й. 30 июндаги “Ўзбекистонда туризм учун малакали кадрлар тайёрлаш тўғрисида”ги Фармонлари, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистонда туризм соҳаси учун кадрлар тайёр-лаш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисидаги” 1999 й. 2 июлдаги 324 сонли Қарори ва бошқаларда кўриш мумкин. 1999 й. 2 июлдаги қарор асосан мамлакатда туризм бўйича замон талаблари даражасида мутахассис кадрлар тайёрлайдиган махсус таълим муассасаларини яратиш ҳамда шу асосда туризмнинг иқтисодий салоҳиятини мустаҳкамлаш ва унинг самарадорлигини янада ошириш мақсад қилиб қўйилган. Шунга кўра:
1. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги “Ўзбектуризм” миллий компанияси билан биргаликда 1999 йил 1 августга қадар тузилган режалари амалга оширилиб, яъни:
Тошкент Давлат Иқтисодиёт университети таркибида халқаро туризм факултети фаолият кўрсатиб турибди.
Тошкент шаҳар меҳмонхона хўжалиги ва туризм лицейи негизида Тошкент туризм касб-ҳунар коллежи ташкил қилинди.
2. Тошкент Маданият институтидаги туризм факултетига режалашти-рилган қабул (80 та) Тошкент Давлат Иқтисодиёт университетига ўтказилсин, деган кўрсатмалар амалга оширилди.
3. Термиз, Шаҳрисабз, Самарқанд шаҳарларида туризм касб-ҳунар коллежлари ташкил этилди.
Ушбу қарор (5-банд)да кўрсатилишича Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги, “Ўзбектуризм” миллий компанияси, “Ўзбекис-тон ҳаво йўллари” миллий авиакомпанияси, Ташқи ишлар вазирлиги, Ташқи иқтисодий алоқалар вазирлиги туризм соҳасидаги таълим муассасаларига ҳар томонлама ёрдам беришлари таъкидланган. Бундай маъмурий ва ташкилий ишларни бажаришдан мақсад шундаки, Республикада туризм хизматлари ҳамда улар билан бевосита боғлиқ бўлган амалий фаолиятларни юқори даражага кўтаришдан иборатдир. Бу билан юртимиз шон-шуҳратини жаҳонга танитишдаги фаолиятларда туризм муҳим омиллардан бири бўлиб хизмат қилиши кўзда тутилганлигини билиш ва англаш қийин эмас, албатта. Респуб-ликанинг барча ижтимоий-маданий салоҳиятларини юқори даражага ўтариш, айниқса аҳоли ўртасида туризмни оммалаштириш асосий тадбирлардан бирига айланмоқда. Шу жиҳатдан уни ҳуқуқий кафолатлаш даври етиб келди. Буни эса Ўзбекистон Республикасининг “Туризм тўғрисида”ги Қонуни (1999 й. 20 август) мисолида кўриш мумкин. Бу қонун 22 моддадан иборатдир. Уларнинг баъзи бир ўта муҳим жиҳатларини намуна тариқасида келтириш лозимдир:
1–модда. Ушбу қонуннинг мақсади туризм соҳасидаги муносабатларни ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиш, туристик хизматлар бозорини ривожлан-тириш, шунингдек, туристлар ва туристик фаолият субъектларининг ҳуқуқ-лари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишдан иборат.
3–модда. Асосий тушунчалар. Туризм – жисмоний шахснинг доимий истиқомат жойидан соғломлаштириш, маърифий, касбий-амалий ёки бошқа мақсадларда борилган жойда (мамлакатда) ҳақ тўланадиган фаолият билан шуғулланмаган ҳолда узоғи билан бир йил муддатга жўнаб кетиш (саёҳат қилиш): турист-Ўзбекистон Республикаси ҳудуди бўйлаб ёки бошқа мамла-катга саёҳат қилувчи (доимий истиқомат жойидан туризм мақсадида жўнаб кетган) жисмоний шахс;
Экскурсия фаолияти-туристик фаолиятнинг тарихий ёдгорликлар, диқ-қатга сазовор жойлар ва бошқа объектлар билан таништириш мақсадида олдиндан тузилган йўналишлар бўйича экскурсия етакчиси ҳамроҳлигидаги 24 соатдан ошмайдиган экскурсияларни ташкил этишга доир қисми;
11-модда. Туристик саёҳат ва туристик хизматлар мажмуйи. Туристик саёҳат якка тартибда ёки туристик гуруҳ таркибида амалга оширилади. Туристик хизматлар мажмуйи транспорт хизмати кўрсатишни, яшаш, овқатлантириш, экскурсия хизмати кўрсатиш, маданий, спорт дастурларини ташкил этиш ва бошқа хизматларни ўз ичига олади.
Қонуннинг бошқа моддаларида туристлар ва туристик ташкилотларнинг ҳуқуқлари, вазифалари, турли хил шартномалар ва улар билан боғлиқ бўлган фаолиятлар ўз ифодасини топган.
Мазкур қарорлар ва қонун асосида уюштириладиган туризм асосан давлат аҳамиятига молик бўлган тадбирлардир. Булар асосан йўлланма (путёвка) ва рухсатномалар (лицензия) орқалигина амалга оширилади ва турли хил уловларда (самолёт, поезд, автобус, енгил машиналар ва ҳакозолар.) юриш орқали амалга оширилади.
Эътироф этиш лозимки, жаҳондаги жуда кўп мамлакатларда, айниқса Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигида (МДҲ) туризмнинг бу шакллари билан бир қаторда ҳаваскорлик туризми (пиёда юриш,тоққа чиқиш, транспортларда юриш, дарё, кўллар ва ҳакозоларда сайр қилиш) ҳам асосий ҳисобланади. Ўзбекистонда ҳаваскорлик туризмининг шаклланиши ва унинг ривожланишида касаба уюшмалари ташкилотлари ғамхўрлик қилиб келганлиги юқорида баён этилди. Лекин мустақиллик даврида ҳаваскорлик туризми шаклан ва мазмунан ўз кучиниқисман пасайтирди. Бунинг объектив ва субъектив сабаблари бор, албатта. Яъни моддий таъминот, транспорт, жиҳозлар, хавфсизликни сақлаш, ташкилий ва хўжалик ишлари ҳамда бошқа кўп муаммолар вужудга келди. Шунга қарамасдан аҳолининг саломатлигини яхшилаш, ўқувчи-ёшларнинг жисмоний камолотини таъминлаш йўлида туризмнинг ўрни ва моҳияти йўқолган эмас. Булар давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан эътироф этилмоқда. Бундай ижтимоий-маданий ва тарбиявий жараёнларни амалга ошириш мақсадида “Алпомиш” ва “Барчиной” махсус тестлари мажмуйи ишлаб чиқилиб, у 2000 й. 1 мартдан бошлаб амалга ошириб келинмоқда. Эътиборли томони шундаки, бу мажмуйида барча ёшдаги (6 ёшдан 60 ёшгача) кишилар учун мўлжалланган синов меъёрлар таркибида сайр-саёҳатлар (пиёда юриш) ўрин эгаллаган. Уларни намуна қилиб кўрсатиш мақсадга мувофиқдир:
1. Бошланғич синф (И-ИВ) ўқувчилари учун дам олиш кунларида 2-5 кммасофаларга сайр (экскурсия) ташкил қилиш, пиёда юриш билан атроф-муҳитни кузатиш, танишиш.
2. В-ВИИ синф ўқувчилари билан таътил пайтларида 10-12 км масофалик жойларга саёҳат ташкил қилиш ёки ўқув йили давомида камида 2-3 маротаба 3-5 км масофага саёҳат қилиш. Бунда туристик шароитлар, жиҳозлар, чодир ўрнатиш малакаларини ошириш.
3. ВИИИ-ИХ синфларда дам олиш куни саёҳатларини (йил давомида 2-3 маротаба) ўтказиш ва 20-25 км узоқ масофаларга пиёда юриш. Чодир ўрнатиш, компас ва бошқа воситалар орқали чамалаб топиш, маданий дам олиш ва ҳакозоларни ўрганиш.
4. Академик-лицейлар (юқори синфлар), касб-ҳунар коллежлари ўқувчи-ёшлари ҳамда Олий таълим муассасаларининг талабалари тунаб келиш саёҳатида қатнашишлари, туристик техника бўйича мусобақаларда иштирок этиш ва бошқа талабларни бажаришлари кўзда тутилган.
5. Ўрта ва катта ёшдаги кишилар ҳам дам олиш кунлари ҳамда тунаб келиш саёҳатларида фаол қатнашишлари тавсия этилган.
Махсус тестлардаги туристик талаблар ва синов меъёрлари шуғулла-нувчи ёки қатнашчиларнинг ёши, жисмоний тайёргарлиги, жинси ҳамда саё-ҳатларга қизиқишларини эътиборга олади. Ўз навбатида уларнинг жисмоний жиҳатдан ривожланиши, саломатликни яхшилаш, чиниқиш каби сифатлар ҳамда ўзаро ҳамкорлик, дўстлик, ўлкани ўрганиш билан Ватанга меҳр-муҳаб-бат, садоқат, экологик муҳитни сақлашга кўмаклашадиган назарий билим ҳамда амалий кўникмаларни янада мустаҳкамлаш, уларни бойитиш фазилатлари ҳам мужассамлаштирилган.