Bоshlang‘ich ta’lim mеtоdikasi kafеdrasi оna tili nazariyasi va amaliyoti

Shakl yasovchi qo`shimchalar yangi so`z yasamaydigan, so`zlarning grammatik formalarini shakllantiradigan va turli grammatik ma’nolarni anglatadigan qo`shimchalardir. Masalan, talabalarimizningso`zida –lar, -imiz, -ning qo`shimchalari, kelmading so`zida –ma, -di, -ng qo`shimchalari qatnashgan bo`lib, ulardagi –lar ko`plik ma’nosini,-imiz I-shaxs ko`plik ma’nosini, -ning qaratqich kelishigi ma’nosini, -mafe’lning inkor ma’nosini, -di fe’lning o`tgan zamon ma’nosini,-ng fe’lning shaxs-son (II-shaxs) ma’nosini ifodalaydi.
Shakl yasovchilar kategorial va nokategorial shakl yasovchi turlariga bo`lib ham o`rganiladi.
Kategorial shakl yasovchilar so`z turkumlaridagi grammatik kategoriyalarga xos shakl yasaydi. Bunday shakl yasovchilarga otlardagi egalik, kelishik, ko`plik; fe’llardagi zamon, mayl, nisbat, shaxs-son; sifatlardagi daraja shakllarini yasovchi qo`shimchalar kiradi.
Nokategorial shakl yasovchilar grammatik kategoriyalarga xos bo`lmagan grammatik shakllarni yasaydi. Bularga otlardagi erkalash, kichraytirish (kitobcha, toychoq, bo`taloq, kelinchak); fe’llardagi sifatdosh (o`qigan), ravishdosh (o`qib, yugurib) shakllarini yasovchilar kiradi.
So`zlarda bo`lgani kabi affikslarda ham polisemiya, omonimiya va antonimiya hodisalari uchraydi.
Affiksal polisemiya. Affikslar ham xuddi so`zlar kabi ko`p ma’noli (polisemantik) bo`lishi mumkin. Bir turkumga tegishli bo`lgan har xil ma’noni bildiradigan birgina affiksga polisemantik affiks deyiladi. Masalan, -chi, affiksi turlicha shaxs oti ma’nolarini bildirib kela oladi.: ishchi, traktorchi, o`yinchi, gulchi, tarixchi, hikoyachi, sportchi, paxtakorchi kabilar; -li, affiksi bir o`rinda ega ekanlik ma’nosini (mevali, bolali, aqlli, kitobli) bildirsa, ikkinchi o`rinda ortiq darajada ega ekanlik ma’nosini (yog`li, suvli, shirali) bildiradi.