Bоshlang‘ich ta’lim mеtоdikasi kafеdrasi оna tili nazariyasi va amaliyoti

Affiksal morfema. So`zning tarkibida o`zakdan keyin kelib, so`zning leksik va grammatik ma’nolarini shakllantiradigan morfemadir. Affiksal morfema o`zicha mustaqil qo`llana olmaydi va ma’no ham anglatmaydi.
So`z tarkibida affiksal morfemalar bir nechta bo`lishi mumkin. Ular o`zbek tilida o`zakka birin-ketin, ma’lum tartibda qo`shiladi. Masalan, paxtakorlarimizdan – paxta+kor+ lar+imiz+dan.
Affiksal morfemaning ma’nosi har bir konkret so`z tarkibi asosida belgilanadi. har bir qo`llanishda u konkret ma’no ifodalaydi. Masalan, suv-chi, gul-chi, traktor-chi, o`quv-chi; daftar-im, aql-im, halq-im, ko`z-im, o`z-imkabi so`z tarkiblarida affiksal morfemalardan (u xoh so`z yasovchi, xoh shakl yasovchi bo`lsin) o`ziga xos konkret ma’nolarda kelgan, ular bir-biriga butunlay teng emas.
So`zning morfemik tarkibidagi o`zgarishlar.
Fonetik o`zgarishlar so`zning o`zak qismida ham qo`shimchada ham yuz beradi. Bunday o`zgarishlar turli sabablarga ko`ra bo`ladi. O`zakdagi o`zgarishlar, asosan qo`shimchalarning qo`shilishi bilan bog`liqdir, Masalan, ong+la-angla, son+a-sana, ikki+ov-ikkov kabi.
Affikslar tuzilishiga ko`ra ikki xil bo`ladi:

1. 
   Sodda affikslar.
   

1. 
   Qo`shma affikslar.
   

Sodda affikslar mustaqil morfema bo`la oladi. Masalan, ishlashdi – ish+la+sh+di, lug`atchilik – lug`at+chi+lik, misgarlik – mis+gar+lik kabi.
Qo`shma affikslar yaxlit holda bitta affiksal morfema sanaladi. Masalan, kosibchilik – kosib+chilik, odamgarchilik –odam+garchilik, yordamlash – yordam+lash kabi.
Qo`shimcha morfemalarning turlari
So`zning leksik va grammatik ma’nolarini ifodalashiga ko`ra qo`shimchalar 2 turga bo`linadi:
1. So`z yasovchi qo`shimchalar;
2. Shakl yasovchi qo`shimchalar.
So`z yasovchi qo`shimchalar yangi leksik ma’noli so`z hosil qiladigan qo`shimchalardir. Masalan, ishla, ishchi, ishchan, ishli, ishsiz kabi so`zlarda ish o`zagidan –la, -chi, -chan, -li, -siz so`z yasovchi qo`shimchalari yordamida ot, sifat, fe’l turkumlariga oid yangi so`zlar yasalgan. So`z yasovchi qo`shimchalarning o`ziga xos xususiyatlari qo`llanmaning “So`z yasalishi” bobida batafsil o`rganiladi.