Бошқариш”, “назорат қилиш” маъноларига эга, “space

Ахборот технологиялари имкониятларидан фойдаланган ҳолда содир этиладиган жиноятлар бўйича кўздан кечириш ҳаракатини ўтказишда эътибор бериладиган айрим жиҳатлар

Халқаро ва хорижий давлатлар тажрибасидан маълумки, ахборот технологиялари имкониятларидан фойдаланган ҳолда содир этилаётган жиноятларнинг аксарияти фош этилмасдан қолмоқда.
Бунда терговга қадар текширув, дастлабки тергов ҳаракатлари давомида жиноятнинг дастлабки излари бўлган рақамли ашёвий далилларни аниқлашга эътибор қаратилмаётганлиги асосий омил сифатида эътироф этилмоқда.
Хусусан, воқеа жойи, нарса ва предметларни кўздан кечириш ҳаракатини ўтказиш бўйича шаклланган стереотип бўйича терговга қадар текширув, дастлабки тергов органи ходимлари кўздан кечириш объекти ҳисобланган предмет, мисол учун компьютер қурилмасини ўрганиш мисолида кўриб чиқамиз.
Анънавий услуб бўйича компьютер қурилмасини ўлчамлари, ранги, русуми кўздан кечирилиб, унинг монитори ва блок қисми ашёвий далил сифатида холислар иштирокида олиб қўйилар эди.
Бугунги кунда замонавий ахборот технологиялари кенг кириб келаётган бир вақтда компьютер қурилмасини кўздан кечиришнинг ушбу услуби янада такомиллаштиришни тақозо этади.
Чунки, компьютер хотирасидаги маълумотлар бўйича экспертиза текшируви ўтказиш мақсадида бутун бошли компьютер мониторини ёки унинг блокини ашёвий далил сифатида олиш шарт эмас. Блок ичидаги қаттиқ дискни ажратиб олишни ўзи кифоя қилади.
Шунингдек, компьютер ёки мобиль қурилмани кўздан кечириш давомида унинг идентификацион белгиларига эга бўлган рақамли далилларни аниқлаш муҳим аҳамиятга касб этади.
Қуйида шундай рақамли далилларнинг айримларига тўхталиб ўтамиз:


“Маc” адрес.
Ҳар бир тармоқ билан ишловчи модулнинг ўз физик адреси бўлади, мисол учун, WI-FI модулда ёки компьютердаги тармоқ картасида.
Бу модуллар заводда ишлаб чиқарилиш мобайнида ўз уникал физик адресига эга бўлади, демак бу физик адрес ўзгармас ва ҳар бир модул учун алоҳида бўлади, шу адресга “МAC адрес” дейилади.
МAC адресни назарий жиҳатдан ўзгартириб бўлмайди, лекин баъзи дастурлар орқали буни ўзгартириш имконияти пайдо бўлмоқда.
Қандай қилиб МAC адресни аниқлаймиз?
Компютерда (Windows тизимида):
1. Windows тугмаси + R -> cmd, орқали "Командная строка" ойнасини очамиз.
2. “Ipconfig/all” буйруғини терамиз ва Еnter тугмасини босамиз.
3. Ҳосил бўлган рўйҳатда, компьютерда нечта тармоқ модули бўлса ҳар бирининг физик адресини кўришимиз мумкин, унинг учун модул номидан кейин "Физический адрес" деган қаторни топамиз.
Смартфонда (Aндроид):
Н астройки -> О телефоне -> Общая информация -> МAC-адрес Wi-Fi.

Демак, ҳар бир тар моқ билан ишлайдиган модулнинг ўзгармайдиган адреси (МAC адреси) бор ва бу адрес одатда 12 та позицияга эга рақам ҳамда сонлардан иборат бўлиб (16лик саноқ системасида), икки нуқта билан ажратилади.

Қуйида терговга қадар текширув ва дастлабки тергов ҳаракатлари давомида эътибор бериш лозим бўлган МAC адреснинг ўзига хос ҳусусиятлари тўғрисида фирк билдирилади:
1. Aгар сиз компютерингиздаги тармоқ картасини олиб, дўстингизнинг компютерига уласангиз ҳам, тармоқ картасининг МAC адреси ўзгармайди.
2. Aгар сиз смартфонингиз тизимини янгиласангиз ёки эскисига қайтарсангиз ҳам Wi-Fi модулнинг МAC адреси ўзгармайди.
3. Aгар сиз компьютерингизга “Windows”нинг исталган версиясини қўйсангиз, ҳаттоки ҳимояланган тизимларни ўрнатсангиз ҳам тармоқ картасининг МAC адреси ўзгармайди.
Демак, МAC адрес ҳар бир тармоқ қурилмасида мавжуд ва у ўзгармас.
Аксарият ҳолларда МAC адрес ва Ip адрес ўртасида фарқни ажратишда айрим ходимлар мураккабликларга учрайдилар.
Шу икки адресни аралаштириб юборманг, Маc адрес бу - физик адрес ва ўзгартирилмайди, Ip адрес эса - мантиқий адрес ва уни бемалол ўзгартириш мумкин. Маc адрес заводда ўрнатилади, Ip адрес эса фойдаланувчи ўзи ўрнатади ва ўзгартиради.