Borliq va rivojlanish falsafasi

Individuallik borlig‘i.
Nima uchun bilish jarayonida insonning ichki dunyosi 
doim birinchi o‘rinda turadi? Nima uchun inson borlig‘i narsalar borlig‘ini 
tushunishda aksariyat mualliflarga tayanch nuqtasi bo‘lib xizmat qiladi? Bu 
savollarga javobni qisman fransuz faylasufi A.Bergson (1859-1941)ning quyidagi 
so‘zlaridan topish mumkin: «Mavjud barcha narsalar orasida eng ishonchlisi va bizga 
ko‘proq ma’lum bo‘lgani, hech shubhasiz, bizning o‘z mavjudligimizdir, zero bizda 
boshqa narsalar haqida mavjud tushunchalarni sirtqi va yuzaki deb hisoblash 
mumkin, holbuki o‘z-o‘zini bilish ichki, teran bilishdir»
1
.
Odamlar asrlar osha o‘zlariga o‘zlari nazar tashlab, o‘z ichki dunyosini tahlil 
qilish va o‘z mohiyatini tushunishga urinish yo‘li bilan ba’zi bir shak-shubhasiz 
tamoyillarni aniqlaganlar. Ular orasida inson tana va ruhning uzviy birligidir degan 
tamoyil, birinchi o‘rinda turadi. Zero bu inson mavjudligining mutlaq va zaruriy 
omilidir. Ayni vaqtda bu birlikning yo‘qolishi, uning uzilishi muayyan individning 
o‘limini, u fikrlovchi jonzot sifatida borliqdan yo‘qlikka o‘tishini anglatadi. Bunda 
tana tabiiy-jismoniy tuzilma sifatida inson o‘limidan keyin ham ma’lum vaqt mavjud 
bo‘ladi, ya’ni o‘z borlig‘ini muayyan darajada saqlaydi. Ammo borliq ma’nosidagi 
individual ruh, ongdan asar ham qolmaydi. Mohiyat e’tibori bilan ularning yo‘qolishi 
muayyan insonning o‘limini, individuallik yo‘q bo‘lganini anglatadi.
Inson borlig‘ida ongning tabiati. Ong inson borlig‘ining eng muhim 
omilidir.
Ong muammosini yechishga nisbatan yangicha yondashuvlar hozirgi 
zamon falsafasining irrasionalistik oqimlariga (lot. Irra Ongning tabiati.) mansub. 
Ong muammosi o‘ta murakkab muammolardan biri bo‘lib, falsafada doim qizg‘in 
bahs va munozaralarga sabab bo‘lib kelgan. Bu bahs va munozaralar hozir ham 
tugagani yo‘q.
Ongning tabiati shunday: u hissiy idrok etiladigan obyektiv borliqni 
tushunish va aks ettirish uchun biz yuqorida foydalangan aksariyat ko‘rsatkichlar va 
1
Бергсон А. Творческая эволюция. – М.: 1984. – С.1. 

---

tavsiflarga mos kelmaydi. Ongni o‘lchash, biron-bir tarzda miqdoriy ifodalash, sezish 
yoki kuzatish mumkin emas, zero uning massasi ham, energiyasi ham yo‘q, 
shuningdek u moddiy obyektlar kabi muayyan shakl-shamoyilga ham ega emas.