Борлиқ – фалсафа категорияси Фалсафада субстанция ва материя муаммоси

Фалсафада
субстанцияга
боғлиқ асослар
материя
Худо
онг
Фалсафа тарихида ўзининг мавжудлиги учун ўзидан бошқа ҳеч нарсага муҳтож бўлмаган шундай биринчи асосни ифодалаш учун «субстанция» (лот. substantia – моҳият, асос) категорияси қўлланилади. Илк фалсафий йўналишларнинг вакиллари барча нарсалар асосини ташкил этувчи моддани биринчи асос сифатида тушунганлар
Субстанция тушунчасининг моҳияти.
эфир

Субстанция тўғрисидаги тасаввурлар

• Ал-Киндий, Ар-Розий, Форобий, Ибн Сино, Ибн Рушд ўз фалсафий қарашларида субстанция деб ҳамма нарсанинг моддий ёки маънавий асоси, моҳияти тушунилган.
• Марказий Осиё файласуфлари асосан сув, ҳаво, олов ва тупроқни субстанция сифатида кўрсатишган.
• Идеализм вакиллари субстанция, деб бутун мавжудликнинг асоси бўлган ғояни, руҳни ёки субъект онги ва шу кабиларни тушунади. Масалан, қадимги юнон мутафаккирларидан Пифагор субстанция, деб сонларни тушунади. Платон эса мутлоқ ғояни субстанция деб қарайди.
• Француз файласуфи Рене Декарт субстанция сифатида ҳам моддий, ҳам руҳий асосни кўрсатади. Бундай қараш дуализм деб аталади.
• Дунёнинг биринчи асоси «мутлақ ғоя», «мутлақ руҳ» ёки онг деювчи монистик таълимот идеалистик монизм деб аталган.

Субстанциянинг
ўзига хос хусусиятлари
ўз-ўзини белгилаш
(ўз-ўзининг сабаб-
чиси ҳисобланади,
уни яратиб
ва йўқ қилиб
бўлмайди);
Универсаллик
(ҳеч нарсага
боғлиқ бўлмаган,
барқарор, ўзгар-
мас ва
мутлақ биринчи
негизни
ифодалайди);
ягоналик (би-
ринчи негизнинг
ягоналигини
назарда
тутади);
каузаллик (бар-
ча ҳодисалар-
нинг умумий са-
бабий боғлиқ-
лигини ўз
ичига олади);
яхлитлик (мо-
ҳият ва мавжуд-
ликнинг бирли-
гини кўрсатади).