Bootstrap shaboni

Yil	Daromad	Sof Daromad	Aktivlar
Kapital
2012	20,025,000,000	8,404,000,000	47,210,000,000	34,383,000,000
2013	34,517,000,000	4,228,000,000	63,786,000,000	513,000,000
2014	52,504,000,000	23,076,000,000	111,549,000,000	30,417,000,000
2015	76,204,000,000	24,149,000,000	255,434,000,000	157,413,000,000
2016	101,143,000,000	71,460,000,000	364,245,000,000	249,539,000,000
2017	158,273,000,000	43,675,000,000	506,812,000,000	321,129,000,000
2018	250,266,000,000	63,985,000,000	717,124,000,000	436,438,000,000
2019	376,844,000,000	87,600,000,000	965,076,000,000	608,583,000,000
2020	509,711,000,000	149,263,000,000	1,312,985,000,000	870,548,000,000
2021	717,289,000,000	150,308,000,000	1,690,218,000,000	1,074,961,000,000

Amazon (company)
Amazon 1994-yil iyul oyida Jeff Bezos tomonidan asos solingan boʻlib, u texnik isteʼdodlarning koʻpligi uchun Sietlni tanlagan, chunki Microsoft bu hududda edi. Makkenzi Skott ham uning tashkil etilishida muhim rol o'ynagan va uni boshlash uchun Bezos bilan birga mamlakat bo'ylab sayohat qilgan. Skott o'qishni tugatgandan so'ng, u Nyu-York shahridagi D. E. Shaw & Co. miqdoriy to'siq fondiga tadqiqotchi sifatida "romanlari ustida ishlayotganda to'lovlarni to'lash" uchun ariza berdi. Bezos, o'sha paytda firmada vitse-prezident bo'lib, u bilan suhbatlashganida uchrashgan. Amazon 1997 yil may oyida ommaga chiqdi.

1.3.2 rasm Amazon
U 1998 yilda musiqa va videolarni sotishni boshladi va Buyuk Britaniya va Germaniyada onlayn kitob sotuvchilarni sotib olish orqali xalqaro operatsiyalarni boshladi. Keyingi yili u video o'yinlar, maishiy elektronika, uy jihozlari, dasturiy ta'minot, o'yinlar va o'yinchoqlar sotishni boshladi. 2002 yilda u Amazon Web Services (AWS) ni ishga tushirdi, u veb-saytlarning mashhurligi, Internet-trafik naqshlari va marketologlar va ishlab chiquvchilar uchun boshqa statistik ma'lumotlarni taqdim etdi. 2006 yilda kompyuterni qayta ishlash quvvatini ijaraga olgan, Simple Storage Service (S3) va Internet orqali maʼlumotlarni saqlashni ijaraga olgan Elastic Compute Cloud (EC2) ham mavjud boʻlganda, u oʻzining AWS portfelini kengaytirdi. O'sha yili Amazon shuningdek, jismoniy shaxslar va kichik kompaniyalarga kompaniyaning Internet sayti orqali narsalarni sotish imkonini beradigan Amazon tomonidan Fulfillment-ni ishga tushirdi. 2012-yilda Amazon inventarizatsiyani boshqarish biznesini avtomatlashtirish uchun Kiva Systems’ni sotib oldi. U 2017-yilda Whole Foods Market supermarketlar tarmog‘ini sotib oldi. 2021-yil 2-fevralda Amazon Jeff Bezos 2021-yilning 3-choragida Amazon boshqaruv kengashining ijrochi raisi bo‘lish uchun bosh direktor lavozimini tark etishini e’lon qildi. Avval AWS bosh direktori bo‘lgan Endi Jassi Amazon bosh direktori bo‘ldi.
Amazonning yilik iqtisodiy o’sish statistikasi

Yil	Daromad Mil USD$	Sof Daromad Mil USD$	Aktivlar Mil USD$	Xodimlar
1998	610
1999	1,639
2000	2,761
2001	3,122
2002	3,932
2003	5,263	35	2,162
2004	6,921	588	3,248
2005	8,490	359	3,696
2006	10,711	190	4,363
2007	14,835	476	6,485	17,000
2008	19,166	645	8,314	20,700
2009	24,509	902	13,813	24,300
2010	34,204	1,152	18,797	33,700
2011	48,077	631	25,278	56,200
2012	61,093	−39	32,555	88,400
2013	74,452	274	40,159	117,300
2014	88,988	−241	54,505	154,100
2015	107,006	596	64,747	230,800
2016	135,987	2,371	83,402	341,400
2017	177,866	3,033	131,310	566,000
2018	232,887	10,073	162,648	647,500
2019	280,522	11,588	225,248	798,000
2020	386,064	21,331	321,195	1,298,000
2021	469,822	33,364	420,549	1,608,000

1. 
   O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi va uning asosiy yo’nalishlari
   

Hozirgi zamonda mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo’yichakatta ishlar amalga oshirimoqda. Shuning uchun ham uni qanday rivojlantirish masalalari jamiyat va halq oldida ko’ndalang bo’lib turibdi. Ushbu maqolada O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasining ba’zi bir yo’nalishlari mualliflar nuqtai-nazaridan muhokama qilinadi. Avvalo shuni aytish kerakki, raqamli iqtisodiyot o’zaro bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining zanjiridan iborat bo’lib, uning ajralmas elementi zanjirlararo (insonlararo, mashinalararo, bulutlar orqali, data markazlararo) raqamli texnologiyalar yordamida amalga oshiriladigan ma’lumot almashinishdir. Raqamli iqtisodiyotda raqamli ko’rinishdagi ma’lumotlar barcha ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi ishlab chiqarishning asosiy elementi hisoblanadi va bunday iqtisodiyot tizimiga bosqichma-bosqich o’tish mamlakatimizning global miqyosdagi raqobatbardoshliligi oshirib, fuqarolarning hayot sifatini yanada oshiradi, yangi ish joylarini yaratadi, jadal iqtisodiy o’sishga imkon yaratadi va milliy mustaqillikni ham ta’minlab beradi. O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyot dasturini hayotga tadbiq qilish eng kami bilan quyidagilarga erishishga imkon beradi:

• 
  Yangi texnologiyalar yaratishga halaqit berayotgan huquqiy to’siqlarni yangi normativ-huquqiy baza yaratish yordamida to’liq bartaraf qiladi;
  
• 
  Raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini yaratish va rivojlantirish, shu jumladan, tarmoqlar, ma’lumotlarni qayta ishlash markazlari, texnik va dasturiy ta’minotning zamona talablariga mos ravishda rivojlanishiga imkon beradi;
  
• 
  Ta’lim tizimining har tomonlama rivojlanishini va yangilanishini ta’minlaydi;
  
• 
  Mamlakatdagi turli-tuman kompaniyalarning, firmalarning, davlat korxonalarining hamda biznesning rivojlanishiga puxta asos yaratadi;
  
• 
  Raqamli iqtisodiyot sohasida faoliyat ko’rsatadigan ko’plab tashkilotlar hosil bo’lishiga olib keladi. Ushbu raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish dasturi quyidagi maqsadlarini amalga oshirish uchun hizmat qilishi kerak [4]:
  

• 
  O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotning ekotizimini yaratish;
  
• 
  Mamlakat raqamli iqtisodiyot tizimining institutlari va infratuzilmasini yaratish;
  
• 
  Respublikaning barcha tarmoqlarini qamrab oluvchi information jamiyat tashkil qilish uchun kerakli bo’lgan barcha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
  
• 
  Global miqyosda va global bozorlarga respublikamizning raqobatbardoshliligini oshirish.
  

Endi global information tizimda mavjud bo’lgan ochiq ma’lumotlar va adabiyotlardan foydalangan xolda bir qancha rivojlangan mamlakatlar misolida raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini shakllantirishning asosiy ko’rsatgichlari va uning o’ziga hos hususiyatlari bilan tanishib chiqamiz:

• 
  Internet paydo bo’lmasdan avval mumkin bo’lmagan yangi turdagi hizmatlarning yuzaga kelishi. 1990 yildan hozirgi davrgacha qadar internet tarmog’i va information texnologiyalar imkoniyatlaridan foydalanishga asoslangan bir qancha yangi mahsulotlar va hizmatlar bozorlari paydo bo’ldi. Masalan, messenjerlar, agregatorlar, internet qidiruv tizimlari, internet reklama, elektron couching, elektron ta’lim va boshqalar. Yangi turdagi hizmatlarning paydo bo’lishiga yaqqol misol bo’lib, elektron savdoni keltirishimiz mumkin. 2017 yil ma’lumotlariga ko’ra, elektron savdo Angliyada 13.6% ini, Germaniyada 13,1% ni, Rossiyada chakana savdonng 4,2% ni va Xitoyda 9.6% ni tashkil qilgan. Xitoydagi internet savdosining 2016 yildagi aylanmasi esa 400 millard dollar atrofida bo’lganligi qayd etilgan. Hozirgi davrda ijtimoiy tarmoqlarning ham ommaviyligi borgan sari ortib bormoqda. Jamiyatningrivojlanishi elektron biznesning rivojlanishi va boshqarilishi uchun yangidan-yangi imkoniyatlar yaratib bermoqda. Masalan, ma’lumotlarni bulutli usulda saqlash va ularni boshqarish hizmatlari biznes uchun misli ko’rilmagan imkoniyatalar yaratib bermoqda. Endi firma va tashkilotlar ish yuritish uchun ofis maydonlari, data-markazlar talab qilmaydilar, information tizimlar yaratishga esa katta miqdordagi investitsiyalar jalb qilishning hojati qolmaydi.
  
• 
  Elektron biznes sohasidagi kompaniyalarning kapitalizatsiyasi foydalanuvchilar soniga va ular sonining ko’payishiga bog’liq bo’lib qoladi [6]. Bu esa kompaniyalarga sotuvdan katta miqdordagi daromad olinishiga sabab bo’ladi. Masalan, YouTube bir kunda 100 million so’rov oladi, Facebookda esa 2 milliarddan ko’p ishtirokchilar mavjud. Huddi shu juda katta foydalanuvchilar guruhini qamrab olish nafaqat kapitalizatsiyani ko’paytiradi, balki reklamada ham katta miqdordagi mablag’ ishlab olishga sabab bo’ladi. Masalan, 2015 yilda Facebook reklamaning o’zidan 26,9 milliard dollardan ortiq mablag’ ishlab oldi. 2016 yil natijalari bo’yicha Facebookning yillik daromadi 27,6 milliard dollarni tashkil qilib, sof foyda 10,2 milliard dollarni tashkil etgan. Shunday qilib, raqamli iqtisodiyot – yangi iqtisodiy muhit bo’lib, u biznes uchun yangi va juda katta imkoniyatlar yaratib beradi.
  
• 
  Raqamli iqtisodioyt sharoitlarida raqobat kurashining tuzilishi va harakteriham butkul o’zgarib ketadi. Aniq va ravshan qilib ta’kidlash mumkinki, raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratning yangi texnologiyalari ta’sirida biznes-modellar ham o’zgarib ketadi. Masalan, yo’lovchilar tashish bozoridagiagregator-kompaniyalar (GettTaxi, Yandex.Taxi kabilar) transport kompaniyalaring ishfaoliyatiga ko’pgina o’zgarishlar kiritib, ularni iste’molchilarga ancha yaqinlashtirishga erishdilar. Oziq-ovqat yetkazib berish kompaniyalari ham sotuvchilarni iste’molchilarga yaqinlashtirb berdilar va raqobatli bozorda katta muvaffaqiyatlarga erishdilar. Bularning natijasida an’anaviy off-layn kompaniyalar o’z bizneslarini transformatsiya qilishgayohud on-laynga o’tishga majbur bo’ladilar. Bu holat esa tadbirkorlarg internetda o’z bizneslarini tashkil qilishga undaydi. Hozirgi davrda elektron tijorat kanallarining qandayligiga bog’liq ravishda AMAZON yoki OZON singari to’la on-layn kompaniyalar, ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar, eBay, AVITOlar yohud an’anaviy of-line biznesga o’z elektron tijorat kanallarini joylashtirgan savdo tarmoqlari, internet magazinlar va logistik kompaniyalar mavjud.
  

• 
  Raqamli iqtisodiyot tezkor biznes-analitika tahlili asosida biznes uchun yangi g’oyalar qidirish hamda mijozlar bilan teskari aloqani amalga oshirish imkoniyatini yaratib berdi. Bu esa potentsial mijozlarning innovatsion kutishlariga nisbatan reaktiv ravishda ta’sir qilish imkonini yaratdi. Bunday ishlar natijasida Google Analitics va Яндекс.Метрика kabi bepul servislar hosil bo’ldi.
  

• 
  Raqamli iqtisodiyot innovatsiyalarning hayotiy tsikli ancha kamayishi bilan ham tavsiflanadi. Bu esa ko’plab yangi smartfonlar modellarining, kompyuterlarning, mobil ilovalarning, komp’yuter o’yinlarining yangi versiyalarining tezkorlik bilan paydo bo’lishiga turtki bo’ladi. Bir qancha olimlar va mutahassislarning fikrlaricha, transportda ham yangi innovatsion transport tizimlari paydo bo’lishi kutilmoqda. Masalan, magnit-levitatsion vositalar, vakuumli transport vositalari, Hyperloop tizimlar va boshqalar bularga yaqqol misol bo’lishi mumkin.
  
• 
  Kollektiv bilimlardan foydalangan holda innovatsion g’oyalarni generatsiyaqilish (mass collaboration, kraudsorsing), mahsulot va hizmatlar ishlabchiqarish, yangi innvovatsion loyihalarni moliyalashtirsh (kraudfunding).
  
• 
  Moddiy boyliklarni birgalikda iste’mol qilish imkoniyatlari (Sharing Economy)jamiyatning ko’pchilika’zolarida moddiy boyliklarga egalik qilishga bo’lgan munosabatni o’zgartirib yubordi. Masalan, rivojlangan mamlakatlardagi ko’pchlik yoshlar o’zlari uchunhususiy mulk sotib olish va unga egalik qilishga katta qiziqish bildirmayaptilar. Chunki ular uchun ko’proq hayotiy erkinlik, ma’naviy hatti-harakatlar erkinligi va hissiyotlarga berilish, dunyo mamlakatlariga sayohatlar, ekologik turizm tadbirlari ko’proq ahamiyatga ega bo’lib qoldi.
  
• 
  Iste’molchilarda mahsulot yoki hizmat haqida fikr hosil qilishda ijtimoiy tarmoqlarning ahamiyati tobora oshib borishi. Chunki hozirgi kunlarda ijtimoiy tarmoqlarda ishlash va muloqot qilish barcha yoshlar hayotining ajralmas qismi bo’lib qolgani hech kimga sir emas.
  
• 
  Intellektual mulkka egalikning yangi litsenziya turlari (halq litsenziyalari -Public Lisence) paydo bo’lishi. Bunda yaratilgan mahsulot yoki hizmatgako’pchilikning egalik qilish qoidasi amal qiladi. Masalan, halq tomonidan intellectual mulkka egalik qilishga imkon beradigan Creative Common (CC)turidagi litsenziyalar, ochiq dasturiy ta’minot uchun jamoaviy litsenziyani ko’zda tutadigan General Public License (GPL, GNU);
  
• 
  Biznes-modellarning transformatsiyasi. Raqamli iqtisodiyot yangi biznes-modellarda namoyon bo’ladi va bu bozorning boshqa ishtirokchilarda o’zigahos bo’lgan zanjirli reaktsiya hosil qiladi. Bular ichida eng ommaboplari kastomlashtirilgan mahsulot va hizmatlarga bo’lgan intilish, personallashtirilgan hizmatlar olish istagi, Kompani yaning rivojlanish strategiyasiga elektron tijorat vositalarini jalb qilsh hamda Freemium-model, Tree-to-play, Print-on-demand, Full-Crowdsoursing, Donation kabi raqamli biznes arxitekturalaridan foydalanishdir [3]. Ishlab chiqaruvchi firmalarning internet orqali bevosita sotuvlarni tashkil qilishi, elektron vitrinalardan foydalanish, tarmoq va tarmoqlararo virtual birjalarni tashkil qilish, omborlarsiz ishlash imkoniyati (drop shopping) va zahiralarni talabga binoan qondirish (on-demand).
  
• 
  Oliy ta’lim muassasalari tayyorlab bergan mutaxassislarning biliminizamonaviy talablar darajasida oshirishga erishish. Chunki hozirgi davrda oliy ta’lim olgan mutaxassislarning bilim darajasi oliy maktabni tugatgandan so’ng, atigi ikki yildagina 50% ga eskirib qolmoqda.
  
• 
  Hozirgi vaqtda anchagina ommaviy bo’lib ketayotgan uy-ofislarda ishlash imkoniyati, ya’ni, raqamli iqtisodiyot ko’pchilikni uydan ketmagan xolda, kompaniya, firma yoki tashkilotlarda to’laqonli ishlash imkonini yaratadi(gigeconomy, free lancing kabilar). Ko‘plab rivojlangan mamlakatlar, ro‘y berishi lozim bo‘lgan o‘zgarishlar muqarrarligini to’la tushunib, iqtisodiyotni raqamlashtirish tomon jadal harakatni ongli ravishda boshlamoqdalar. Bu yo‘nalishni birinchilardan bo‘lib ma’lum qilgan.
  

AQSH, Yaponiya, Koreya va Xitoy bugungi kunda raqamli poygada norasmiy yetakchilar sanaladi. Ularning keyingi o‘rinlarda Buyuk Britaniya,Evropa Ittifoqi mamlakatlari, Avstraliya, Belorussiyava boshqalar turadi. Bu dalillarni birlashtirgan holda qayd etishga majburmizki, bironta, jumladan, yetakchi mamlakatlarda ham raqamli iqtisodiyot o’zi nima ekanligi va u kelajakda qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligi haqida to‘laqonli falsafiy tushunish yo‘q. Ko‘rinib turibdiki, raqamli iqtisodiyot deganda, ko‘plab mamlakatlar iqtisodiy munosabatlar va boshqaruvning yangi shakllarni emas, balki, iste’molchilar bilan kommunikatsiya qilish va to‘lovlarning yangi elektron raqamli shakllarini tushunadi, holos. Aftidan, ko‘pchilik mamlakatlar raqamli iqtisodiyotni ongli ravishda tashkil etmaydi, balki mavjud iqtisodiy munosabatlarni raqamlashtirish jarayoni bilan shug‘ullanadi, xolos. Bu faoliyat, eskirganlik darajasi yaqqol ko‘zga tashlanib turganiga qaramay, raqamli iqtisodiyot tuzishning maqsadli yo‘naltirilgan jarayoni hisoblanmaydi.Iqtisodiyotni raqamlashtirish jarayonining ba’zi yetakchi mamlakatlari esa qarama-qarshi yondashuvlar tanlab olgan.
Masalan, AQSH bozor yo‘nalishini, Xitoy esa rejali iqtisodiyotni tanlab olgan. Qolgan mamlakatlar ma’lum bir oraliq variantlarga rioya qilishadi. Shuni alohida aytib o‘tishni kerakki, xuddi Xitoy kabi, AQSH dasturi nuqtai-nazaridan ham iqtisodiyotni raqamlashtirish jarayonida biz globallashuvning yangi bosqichini ko‘ramiz. Dunyodagi eng kuchli ikkita iqtisodiyot sifatida AQSH va Xitoy uchun globallashuv foydali, chunki iqtisodiy jihatdan kuchliroq bo‘lgan o‘yinchi doimo o‘z ustunligini namoyish etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Agar bu sohadagi AQSH ning strategiyasini batafsilroq ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, raqamli iqtisodiyotni tashkil qilish jarayonini to’rt asosiy blokka ajratish mumkinligi ma’lum bo‘lib qoladi:
1.Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish shart-sharoitlarini yaratish (ya’ni, tegishlinormativ-huquqiy baza tashkil qilish);
2.Bu sohaga transformatsiya qilinishga eng tayyor iqtisodiyot sub’ektlarida raqamli iqtisodiyot platformalarining vujudga kelishi va global miqyosda ishga tushushi;
3.Raqamli iqtisodiyot platformalarning o’zaro raqobat kurashi va ularning asta-sekinlik bilan integratsiyalashuvi amalga oshishi;
4.Raqamli iqtisodiyot sohasidagi eng perspektiv yechimlarni butun iqtisodiyotga joriy qilish.
Biz ham mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning AQSH va Xitoy mamlakatlarida sinovdan o’tgan huddi shunday strategiyasini tanlaganimiz maqsadga muvofiq bo’lar edi.
II. BOB. WEB SAYT QOIDASI VA TEXNOLOGIYALARI QISM

1. 
   Web sayt yaratishning asosiy qoidalari va bosqichlari
   

Dastlabki web-sahifalar juda sodda tuzilishga ega bo’lib, ular matnni formatlash va gipеrko’rsatkichlardan tarkib topgan edi. Web tеxnologiyalar rivojlanishi natijasida Web sahifalar tarkibida Plug-in dasturlar joylashtirila boshlandi, natijada Web sahifalarga intеr faol xususiyati bеrildi. Web tеxnologiyalarning rivojlanishining oxirgi natijalaridan biri bu skript tillaridir (Script Languages). Ularni ishlatishdan maqsad Web sеrvеrining ishini yеngillashtirish, har-xil ishlar uchun Web sеrvеrini bеzovta qilmasdan, bunday masalalarni foydalanuvchi kompyutеrining o’zida yaratishdir.
Web tеxnologiyasining oxirgi erishgan yutuqlaridan biri dinamik Web sahifalardir. Dinamik Web sahifalar CGI dasturlar bilan bеvosita bog’liq bo’lib, CGI dasturlar sеrvеrda joylashgan va sеrvеr imkoniyatlarini ishlatuvchi dasturlardir. Ular sеrvеrga kеlgan so’rovlarni qayta ishlaydi va qayta ishlash natijasida yangi Web sahifa hosil bo’ladi.
Kompyuterlarni tarmoqqa ulash g’oyalari birinchi bo’lib, 1960-yillarning boshlarida paydo bo’la boshladi. 1965 yili Lourens Roberts va Tomas Merrvill Kaliforniya va Massachusets shtatlarida joylashgan ikki kompyuterni bir-biriga bog’lashdi. Bog’lanish telefon yo’llari orqali amalga oshirilib, dunyo tarixida birinchi kompyuter tarmog’i bo’ldi. Bu texnologiya bilan AQSH Mudofaa Vazirligining DARPA agentligi qiziqib, ularga harbiy qo’shinlarni bir tarmoqqa birlashtirish g’oyasi yoqib qoldi. Agentlik mutaxassislari bu g’oya bo’yicha qattiq ishlar olib borib, 1969-yili ARPANET tarmog’ini yaratishdi.

2.1.1-rasm. Veb texnalogiya.
Internet tarmog’ining ishlash prinsipi TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol - ma'lumotlarni uzatish qaydnomasi/ Internet qaydnomasi) kompyutеr tarmog’ida ma'lumotlarni uzatish qaydnomalari majmuining nomidir.