Book · April 021 citations reads 54 1

Ekstraksiya usuli. KYEE larni ekstraksiya usulida ajratib olish lantanoidlarning taqsimlanish koeffitsiyentlari organik va suvli eritmalarda metallarning taqsimlanishiga bog‗liq boladi. Amalda, ko‗pincha, TFB ekstragent sifatida ishlatiladi.
U quyidagicha kompleks ionlarini hosil qiladi — KYEE (Na₃)₃-3TBF. Eritmadagi lantanoidlarning konsentratsiyasi oshishi bilan taqsimlanish koeftitsiyenti ham oshib boradi. Ekstraksiya usulida ajratish ikki usulda olib boriladi.

1. 
   Bir-biriga qarama-qarshi ishlovchi ekstraktor kolonnalarida yoki aralashtirib — tindirib ishlovchi asboblarda organik va suvli bosqichlarning ajralishiga qarab bo‗linadi.
   
2. 
   Birinchi faza qo‗zg‗aluvchi, ikkinchi faza esa to‗xtalmasdan harakatlanuvchi uskunalarda amalga oshirish.
   

Birinchi usulda boshlang‗ich aralashma ikkita fraksiyaga ajraladi. Chunki aralashma bir qancha elementlar aralashmasidan iborat bo‗lib, u bir necha marotaba, ya‘ni bir necha bosqichda (n– 1) gacha ekstraksiya qilinadi. Bu yerda n — ajralishi kerak bo‗lgan elementlar soni.
Ikkinchi usulda esa birini ekstraktorga boshlang‗ich aralashmalar eritmasi quyiladi, qolgan hamma ekstraktorlarda azot kislotasi eritmasi solinadi.
So‗ng tizimga organik faza (TBF) yuboriladi, u ekstraktor tizimlaridan birin-ketin oqib o‗ta boshlaydi. Bu jarayon yuqoridagi 7.3. –rasmdagidek o‗tadi.

3. 
   - rasm. Yarim teskari oqimda ekstraksiyalash I, II, III, IV suvli eritma fraksiyalari: 1– aralashtirish kamerasi; 2– tindirish kamerasi.
   

Buning natijasida organik faza bilan suvli fazalarning o‗zaro to‗qnashishi sodir bo ‗lib, fazalararo elementlarning ta ‗sirlanish muvozanati qaror topadi.
Birinchi ekstraktorlarda tartib raqami kichik bo‗lgan element, oxirgi ekstraktorda esa tartib raqami katta bo‗lgan element ekstraksiyalanadi. Shunday qilib, bir marta ekstraksiya qilinish natijasida lantanoidlar har bir fraksiyalarda ajralib chiqa boshlaydi. Bu yarim qarama-qarshi usuli kam konsentratsiyali eritmalar uchun yaxshi natija beradi.
Agarda ikki fazalarning ham konsentratsiyasi yuqori bo‗lsa, ya‘ni nitrat lantanoidlarining konsentratsiyasi 100–200 gr/1 (KYEE)₂O₃ va TBF suyultirilmagan bo‗lsa, unda aralashtirib tindiruvchi ekstraktorlardan foydalaniladi.
Ekstraksiya usuli katta samarali ishlab chiqarish usuli bo‗lib, amalda bu usul keng miqyosda qo‗llaniladi.
Niodin proziodim ekstraksiya yoki xromotografik usul ham qo‗llaniladi. Keyingi fraksiyalardan ajratib olingan samariy va yevropiy qorishmasi natriy yoki simob bilan aralashtirish usulida ajratiladi. Qolgan uchinchi fraksiyadan elementlarni ajratib olishda esa ion almashinish yoki ekstraksiya va qaytarish usuli bilan ishlatiladi. Bu usulning eng zamonaviy usuli ekstraksiya hisoblanadi.

5.