Book · April 021 citations reads 54 1

KYE larning umumiy ajratish usullari

Hozirgi vaqtda ajratishning turli usullari qo‗llaniladi. Shunday usullardan biri 7.4. – rasmda keltirilgan. Elementlarni ajratib olish uchun boshqa aralashmalardan tozalangan KYEE laming gidroksidlari olinadi.

Avval oksidlash usuli bilan seriy konsentrati ajratib olinadi. So‗ng azotli eritmalardan lantan konsentrati cho‗ktirib olinadi (kasrli cho‗ktirish yoki kristallash orqali). Qolgan elementlar ham shu usulda bir qancha fraksiyalardan ajratib olinadi.
Lantanidlar (lantanoidlar). Davriy tizimning tartib raqamlari 58–71 bo‗lgan elementlari xossalari jihatidan lantanga o‗xshash bo‗lgani uchun lantanidlar deb ataladi va davriy tizimi jadvalining pastiga alohida joylashtiriladi (7.1. –jadval). Lantanidlarning sirtqi qavatlarida ikkitadan, sirtdan ikkinchi qavatlarida esa to‗qqiztadan elektron bor. Demak, lantanidlarning barchasida sirtdan birinchi va ikkinchi qavatlar bir xildir. Bu elementlarning farqi faqat sirtdan uchinchi qavatdadir. Bu qavatdagi
elektronlar soni 18 dan 32 gacha ortib boradi. Sirtdan birinchi va ikkinchi qavatlari bir xil bo‗lgani uchun ular bir-biriga nihoyatda o‗xshaydi.

5. Skandiy saqlovchi boyitmani qayta ishlas va skandiy olish tehnologisi.

Lantanidlar (lantanoidlar). Davriy tizimning tartib raqamlari 58—71 bo‗lgan elementlari xossalari jihatidan lantanga o‗xshash boigani uchun lantanidlar deb ataladi va davriy tizimi jadvalining pastiga alohida joylashtiriladi (5-jadval). Lantanidlarning sirtqi qavatlarida ikkitadan, sirtdan ikkinchi qavatlarida esa to‗qqiztadan elektron bor. Demak, lantanidlarning barchasida sirtdan birinchi va ikkinchi qavatlar bir xildir. Bu elementlarning farqi faqat sirtdan uchinchi qavatdadir. Bu qavatdagi elektronlar soni 18 dan 32 gacha ortib boradi. Sirtdan birinchi va ikkinchi qavatlari bir xil bo‗lgani uchun ular bir-biriga nihoyatda o‗xshaydi.
Lantanidlar o‗z xossalari jihatidan skandiy, ittriy bilan lantan orasida turadi va 14 ta lantanid bilan bu uch element (hammasi bo‗lib 17 element) siyrak yer elementlari deb yuritiladi.
Lantanidlarning qariyb hammasi uch valentlidir. Faqat seriy, prazeodim va terbiy to‗rt valentli ham bo‗la oladi; samariy, yevropiy va itterbiy esa ikki valentli ham bo‗lishi mumkin. Lantanidlar tabiatda lantanga va ittiriyga aralashgan holda nihoyatda oz miqdorda uchraydi. Masalan, lyunasit mineralida lantan, seriy va ko‗pgina lantanidlar bor. Lantanidlarning ko‗pi hozirgacha ayrim va toza holda olinmagan, ko‗plari spektral analiz va ba‘zilari rentgen analiz yo‗li bilan topilgan. Xossalari o‗xshash bo‗lganidan ularni bir-biridan ajratish qiyin.
Seriy, prazeodim, neodim, yevropiy va samariy kabi bir necha lantanidlar olingan. Ularning ba‘zilari lantanga, ba‘zilari esa ittriyga ko‗proq o‗xshaydi. Ularda skandiy guruhdagi elementlardagi kabi, asos xossalari bor. Lantanidlarning ko‗pchiligi odatdagi haroratda, ba‘zilari esa qizdirilganda suvni parchalaydi va kislotalarda eriydi. Lantanidlarning oksidlari o‗tga chidamli bo‗ladi va suvda erimaydi, ularning asos xossalari bor. Gidroksidlari suvda oz eriydi, ishqorlarda esa erimaydi, lekin kislotalarda eriydi. Bu elementlardan ba ‗zilarining oksidlari va ionlari rangli bo‗ladi; masalan, neodim oksidi havo rang tusda; Eu, Tb, Er oksidlari pushti; Tu, Rr oksidlari yashil; Sm, Ho, Dy oksidlari sariq tusda; Se, Gd, Yb oksidlari esa rangsizdir. Ularning tuzlari gidrolizlanmaydi, xlorid, sulfat, nitrat, ftorid, fosfat, karbonat va oksalatlari suvda eriydi.